حسین شریف آرا مدرس موسسه آموزش عالی هلال ایران
ساختار سازمانی جمعیت هلال‌احمر به لحاظ فلسفه و ماهیت بکارگیری منابع انسانی از ترکیب و ویژگی‌های خاصی برخوردار است. این ترکیب‌بندی و ویژگی‌ها سبب شده است تا ساختار سازمانی این جمعیت فراتر از یک سند یا یک نمودار سازمانی برای معرفی ارتباط میان سلسله مراتب و جایگاه‌های موجود در سازمان قابل مطالعه و بررسی باشد. ساختار سازمانی جمعیت هلال‌احمر ترکیبی متشکل از چهار دسته منابع انسانی به شرح است.
کارکنان
این ترکیب از منابع انسانی شامل همه کارکنان اعم از رسمی، پیمانی و قرارداد معین است که بنا به ضرورت، جهت تامین پشتیبانی‌های لازم اداری، مالی و تدارکاتی با شرح وظیفه معین بکار گرفته شده‌اند. ترکیب سازمانی در بکارگیری این کارکنان، با وجود تفاوت‌های ماموریتی و محتوایی فعالیت‌هایشان، از الگویی مشابه دیگر سازمان‌ها و نهادهای دولتی برخوردار است. بر همین اساس، چیدمان این نیروی کاری در نمودار سازمانی، به لحاظ رعایت سلسله مراتب و جایگاه‌های اداری، از قوانین و مقرراتی مشابه با نمونه‌های دولتی تبعیت می‌کند. این درحالی است که در شرایط خاص، چیدمان این نیروها به شکلی است که از ویژگی‌های لازم برای انجام فعالیت‌ها و تعهدات ملی و بین‌المللی خاص نیز برخوردارند؛ ازجمله می‌توان به ترکیب تیم‌های پاسخ فوریتی، چیدمان منابع انسانی در مراکز عملیات اضطراری، ترکیب نیروی انسانی در سامانه‌های هماهنگی و همکاری‌های حوادث و همچنین پایگاه‌های امداد‌ونجات در جاده‌های بین شهری، خانه‌های داوطلبی در خانه‌های روستایی، بکارگیری منابع انسانی در جایگاه‌های اداری و تدارکاتی مراکز آموزش تخصصی میدانی و دیگر جایگاه‌های مشابه سازمانی در نمودار تشکیلاتی دبیرخانه فدراسیون بین‌المللی و دیگر جمعیت‌ها اشاره کرد که به منظور تسهیل و تسریع همکاری‌های بین‌المللی انجام شده‌اند. کارکنان جمعیت هلال‌احمر ایران ترکیبی از منابع انسانی هستند که در معاونت‌ها، سازمان‌ها، مراکز، مجتمع‌ها و شعب این جمعیت در سطح ستاد، مرکز، شعب استانی و شهرستانی به فعالیت مشغولند.
امدادگران
این دسته از منابع انسانی دربردارنده افراد و گروه‌های آموزش‌دیده‌ای است که وظیفه حضور بهنگام، سریع و مسئولانه در صحنه‌های حوادث و انجام کمک‌های حمایتی فوریتی در همه مراحل حوادث را برعهده دارند. این کمک‌ها شامل نجات، حفظ و انتقال آسیب‌دیدگان حوادث، انجام ارزیابی و نیازسنجی‌های مستمر از صحنه حوادث، برپایی اردوگاه‌های امدادی و توزیع اقلام غذایی و غیرغذایی، تامین خدمات مربوط به سلامت و بهداشت آسیب‌دیدگان و اردوگاه‌های امدادی و همچنین ارایه خدمات و حمایت‌های فیزیکی، اجتماعی و روحی روانی به افراد آسیب‌دیده است. لازم به توضیح است که این دسته از فعالیت‌ها هم توسط امدادگران رسمی و عضو تیم‌های سازمان‌یافته انجام می‌شود و هم توسط فرد و گروه‌هایی از جوامع که به صورت داوطلبانه در فرآیند امداد‌رسانی مشارکت دارند. خصوصیات این ترکیب از منابع انسانی می‌بایست به‌گونه‌ای باشد که همواره کرامت، تسلی‌بخشی و احترام به آسیب‌دیدگان و رعایت فرهنگ، آداب، رسوم و ارزش‌های آنان در مرکز توجه و اهمیت قرار داشته باشد. بند 2 ماده 3 اساسنامه جمعیت هلال‌احمر ایران تحت عنوان وظایف جمعیت، ارايه كمك‌هاي اوليه در حوادث غيرمترقبه را از وظایف این گروه از منابع انسانی می‌داند. این دسته از منابع انسانی شامل امدادگران رسمی، افراد یا گروه‌های جوان و داوطلبی می‌شوند که در همه فعالیت‌های امداد‌ونجات جمعیت هلال‌احمر ایران حضور دارند؛ هرچند که این دسته از منابع انسانی با عنوان امدادگر و نجاتگر به‌طور رسمی در نمودار سازمانی مربوط به سازمان امداد و نجات جمعیت هلال‌احمر قرار دارند و از مسئولیت‌های متفاوت در شرایط و موفقیت‌های جغرافیایی برخوردارند.
جوانان
در راستای تحقق اهداف مندرج در ماده ۲ و به استناد بند ۷ از ماده ۳ اساسنامه افراد و گروه‌های جوان به‌عنوان یک نهاد مردمی و تخصصی جذب جمعیت هلال‌احمر می‌شوند. هدف آنان ارایه خدمات خیرخواهانه، بشردوستانه، امدادی، عام‌المنفعه و داوطلبانه است. سازمان جوانان هلال‌احمر به این دسته از منابع انسانی آموزش‌های لازم را ارایه داده و از آنان در قالب تیم‌های ورزیده و سازمان داده شده برای ارایه انواع خدمات حمایتی دعوت مي‌كند. این افراد و گروه‌ها به‌طور معمول به سطوح جوامع مختلف محلی، شهری، منطقه‌ای و ملی تعلق داشته و از طریق فرآیندهای مشخصی که از سوی سازمان جوانان طراحی، اجرا و نظارت می‌شود با یکدیگر و دیگر افراد جامعه تعامل دارند. در این فراگرد، آنان نه‌تنها بر توانمندی خود بلکه بر توانمندی و ظرفیت دیگر افراد جامعه برای افزایش تاب‌آوری در مقابل تاثیرات حوادث می‌افزایند. افزایش توانمندی و ظرفیت این افراد جوان که نیروها و داوطلبان فردای جامعه محسوب می‌شوند، همواره در دستور کار جمعیت هلال‌احمر قرار داشته و دارد. اخلاق محوری، مشارکت و کار تیمی، دانش، آموزش و پژوهش محوری، توانمند‌شدن و توانمندسازی، خلاقیت و نوآوری، مسئولیت‌پذیری و پاسخگویی ازجمله ارزش‌هایی هستند که این ترکیب انسانی بر مدار آنها قرار دارند. در جمعیت هلال‌احمر ایران این دسته از منابع انسانی که از نقش‌های مختلف امدادی، پشتیبانی و داوطلبی برخوردارند، به‌طور رسمی در نمودار سازمانی مربوط به سازمان جوانان جمعیت هلال‌احمر قرار داشته و از مسئولیت‌های خاص و متفاوت در شرایط و موفقیت‌های جغرافیایی برخوردار هستند.
داوطلبان
در جمعیت هلال احمر این ترکیب از منابع انسانی شامل افراد و گروه‌هایی می‌شود که با میل و رغبت و با احساسی پاک و وجدانی بیدار به انجام کاری مشغول هستند. این افراد هوشمند و مسئول از انگیزه‌ای بالا برای ارایه خدمت بی‌غرضانه و بی‌طرفانه به همنوع خود برخوردارند. عشق و احساس عمیق به همنوع، احساس تکلیف به انجام کاری برای رفاه، آسایش، امنیت و ایمنی نوع بشر، اختیار، اراده و انگیزه آزاد و ارایه خدمات عاری از غرض و جانبداری ازجمله شاخص‌های محوری برای تشخیص چنین نیت و عملکردی هستند. لازم به یادآوری است که براساس تبصره 1 ماده 7 اساسنامه جمعیت هلال‌احمر درخصوص ارکان این جمعیت، این ترکیب از منابع انسانی از اعضای ارکان مجمع شهرستان، استان و مجمع عمومی محسوب می‌شوند. این ارکان عهده‌دار وظایفی ازجمله تعيين و تصويب سياست‌هاي كلان جمعيت، تصويب مرامنامه و نظامنامه جمعيت در چارچوب اساسنامه و مقررات فدراسيون بين‌المللي صليب سرخ و هلال‌احمر، تصويب برنامه و بودجه و ترازنامه سالانه جمعيت و تصويب آيين‌نامه‌ها و دستورالعمل‌هاي لازم در مورد شرح وظايف و اختيارات شوراي عالي است. در جمعیت هلال‌احمر ایران این دسته از منابع انسانی که به‌گونه‌ای داوطلبانه از نقش‌های مختلف امدادی، حمایتی و پشتیبانی برخوردار هستند، به‌طور رسمی در نمودار سازمانی مربوط به سازمان داوطلبان جمعیت هلال‌احمر جای می‌گیرند و دارای مسئولیت‌ها و توانمندی‌های خاص و متفاوتی هستند که داوطلبانه نسبت به انجام آنها در شرایط و موفقیت‌های مختلف جغرافیایی اهتمام می‌ورزند؛ ازجمله می‌توان به همفكري، شناسايي و اولویت‌بندی نيازهاي منطقه‌اي و استاني، برنامه‌ريزي، هم‌افزايي، مشاركت در فرآيند جمع‌آوري كمك‌هاي مردمي در هنگام بروز حوادث و مواقع عادي و ارایه كمك‌هاي خيريه و خدمات عام‌المنفعه به اقشار و افراد آسیب‌دیده و نيازمند اشاره کرد.
هر دسته از این منابع انسانی یاد شده، به‌رغم برخورداری از یک حوزه ماموریتی منحصربه‌فرد و داشتن اهداف و فعالیت‌های خاص خود، در چارچوب یک ماموریت مشترک اساسنامه‌ای و راهبردی فعالیت می‌كنند. دقتی فراتر از یک نمودار سازمانی به ساختار و ترکیب‌بندی ماموریت، اهداف، وظایف و فعالیت‌های منبع انسانی جمعیت هلال‌احمر نشان می‌دهد که این جمعیت در مرکز فعالیت‌های منابع انسانی چهارگانه خود، از ایده‌ای خیرخواهانه و انساندوستانه برخوردار است. ایده‌ای محوری که به سادگی می‌توان آن را در اهداف و وظایف اساسنامه‌ای این جمعیت، در سطح ملی و در ماموریت و برنامه راهبردی فدراسیون بین‌المللی جمعیت‌های صلیب‌سرخ و هلال‌احمر، در سطح بین‌المللی یافت. از یک سو اهداف و وظایف اساسنامه‌ای این جمعیت را به تلاش براي تسكين آلام بشري، تامين احترام انسان‌ها و كوشش در جهت برقراري دوستي و تفاهم متقابل و صلح پايدار ميان ملت‌ها و همچنين حمايت از زندگي و سلامت انسان‌ها بدون هر نوع تبعيض ميان آنان فرا می‌خواند و از سوی دیگر ماموریت و برنامه راهبردی این جمعیت را در کنار 189 جمعیت صلیب‌سرخ و هلال‌احمر به نجات جان افراد، حفظ اموال و دارایی‌های آنان و بازتوانی موثر پس از سوانح و بحران‌ها، تامین زندگی سالم و ایمن، ترویج انسجام اجتماعی و ارتقاي فرهنگ صلح و ضدخشونت، موظف می‌كند. در این میان، به منظور حفظ ترکیب مفهومی، ماهیتی و کارکردی این اهداف و وظایف خیرخواهانه و انساندوستانه، لازم است که فعالیت‌های جمعیت هلال‌احمر از اصول، ارزش‌ها و ویژگی‌های منحصربفردی تبعیت كنند، اصول، ارزش‌ها و ویژگی‌هایی که در مرکز توجه منابع انسانی چهارگانه جمعیت هلال‌احمر قرارداشته باشند و مانند یک محور، ساختار فعالیت‌ها را در چارچوب یک ساختار هدفمند واحد قرار دهند.
در حقیقت، در همین راستاست که هفت اصل بنیادین بشردوستی، بی‌غرضی، بی‌طرفی، استقلال، وحدت، خدمات داوطلبانه و جهانشمولی و ارزش‌های بشردوستانه‌ای مانند کرامت انسانی، دوستی و تفاهم متقابل، صلح پایدار، ایمنی، حمایت و سلامت، برای هویت بخشی هرچه بیشتر به این ایده محوری، مطرح می‌باشند. اصول و ارزش‌هایی که به فعالیت‌های جمعیت هلال‌احمر ایران نه‌تنها در سطح ملی، بلکه در سطح بین‌المللی هویت، هدفمندی و انسجام می‌دهند. جمعیت هلال‌احمر ایران با تطبیق ساختار فعالیت منابع انسانی چهارگانه خود، با این اصول و ارزش‌ها، می‌تواند فعالیت‌های خود را هر چه بیشتر به محوریت این ایده نزدیک كند. ایده و دیدگاهی خیرخواهانه، انساندوستانه و داوطلبانه که به ساختار فعالیت‌ها و ترکیب‌بندی منابع انسانی هویت می‌بخشد و بر همین اساس است که فعالیت‌های ارکان نهضت بین‌المللی جمعیت‌های صلیب‌سرخ و هلال‌احمر، در میان دیگر سازمان‌ها و نهادهای کمک‌رسان منحصربه‌فرد می‌شود. برای دستیابی به این ایده و دیدگاه محوری و هدایت فعالیت‌ها در راستای حفظ و ارتقاي اصول و ارزش‌های خیرخواهانه و بشردوستانه لازم است که جمعیت هلال‌احمر هر چه بیشتر فعالیت‌های این چهار دسته از منابع انسانی خود را در مدار این ایده بنیادین و مرکزی قرار دهد تا از نتایج عملیاتی مناسب‌تری در راستای تحقق اهداف ماموریت خیرخواهانه، انساندوستانه و داوطلبانه خود برخوردار شود. برای تعیین میزان تبعیت فعالیت از این ایده و دیدگاه بنیادین داوطلبی و قرار داشتن در این مدار هویتی، شاخص‌های زیر معرفی می‌شوند.
شاخص‌ها
ارايه خدمات توام با عشق و احساس عمیق به همنوع و عاری از غرض و جانبداری
احساس تکلیف به انجام کاری به منظور تامین رفاه، آسایش، امنیت و ایمنی نوع بشر
برخورداری از اختیار، اراده و انگیزه‌ای آزاد
مطابقت ماهیتی، مفهومی و ساختاری فعالیت با اسناد و قوانین هویتی ملی و بین‌المللی
مطابقت با اصول، ارزش‌ها و ویژگی‌های مربوط به فعالیت‌های خیرخواهانه و بشردوستانه
مطابقت ماهیتی، مفهومی و ساختاری با اصول، ارزش‌ها و روحیه داوطلبی حاکم بر فرهنگ جامعه
مطابقت ماهیتی، مفهومی و ساختاری با استراتژی 2020 فدراسیون بین‌المللی
فرصت‌بخشی به نیروهای داوطلب در ایفای نقش موثر و دریافت حس مالکیت بر فعالیت‌ها
مطابقت با مفاد چشم‌انداز و بیانیه ماموریت جمعیت هلال‌احمر
مطابقت با برنامه راهبردی جمعیت هلال احمر
تامین و پاسداشت کرامت و احترام انسان‌ها
توانایی ایجاد توانمندی و تاب‌آوری در افراد و جامعه
توانایی کاهش آسیب‌پذیری اقشار آسیب‌دیده جامعه
توانایی مدافعه‌گری داوطلبانه از حقوق اقشار آسیب‌پذیر و قربانیان حوادث طبیعی و غیرطبیعی
برخورداری از اثربخشی و کارآمدی
قابلیت تعمیم و کاربری در شرایط متفاوت داوطلبی
نتایج
در نتیجه جریان‌سازی این نگاه و عملکرد که ایده‌محور و داوطلبانه در فعالیت‌ها استوار است و همچنین با اتخاذ نگرشی ساختاری به ترکیب منابع انسانی که فراتر از نمودار تشکیلاتی معمول و عملکرد در قالب چارچوب‌های متداول اداری است، جمعیت هلال‌احمر
به زیر ساختی محوری و داوطلبانه در ساختار ترکیب منابع انسانی خود دست می‌یابد.
عملکرد‌های جزیره‌ای و سبقت‌های اداری-تشکیلاتی جای خود را به همکاری‌ها و هماهنگی‌های درون‌بخشی و میان‌بخشی داده و بخش‌های جمعیت هلال‌احمر هر یک مشوق، پیش برنده و ارتقادهنده دیگری می‌شوند.
جمعیت هلال‌احمر به یک هم‌افزایی در کسب توانمندی مطلوب برای اجرای موثر ماموریت بشردوستانه خود دست می‌یابد.
همکاری‌ها و هماهنگی‌های میان و درون‌بخشی حول ایده محوری و اهداف مشترک، تقویت و هدفمند خواهند شد.
پیروی از اصول هفت‌گانه بنیادین و ارزش‌های داوطلبی، در فرآیند انجام برنامه‌ریزی، اجرا، ارزشیابی، نظارت، مستندسازی و گزارش‌دهی فعالیت، نهادینه شده و اجرای آنها را تسهیل و تضمین می‌كند. این پیروی به نوبه خود بر اثربخشی فعالیت‌های انساندوستانه و داوطلبانه و کارآمدی در استفاده از منابع می‌افزاید.
پیشنهادها
بازخوانی و بازبینی فعالیت‌های انجام شده و درحال انجام در حوزه‌های مختلف جمعیت، براساس شاخص‌های تعیین‌کننده فوق در تشخیص میزان وابستگی و تبعیت از محوریت ایده انجام کار داوطلبانه عاری از غرض و جانبداری و بدون مزد و منت.
شکل‌دهی، نهادینه کردن، جریان‌سازی و تقویت ایده‌محوری کار داوطلبی در همه فعالیت‌های جمعیت به‌گونه‌ای که کارکنان، امدادگران، جوانان و داوطلبان هر چه بیشتر از نگاه و کارکردی داوطلبانه برخودار شوند.
تکریم، ارزش‌گذاری و تشویق فعالیت‌های بخش‌های جمعیت براساس میزان هم‌افزایی، مشارکت و مطابقت با ایده‌محوری در ایجاد، جریان‌سازی و تقویت روحیه داوطلبانه.
پی نوشت
خوانندگان محترم می‌توانند جهت اطلاع بیشتر در مورد نمودار تشکیلاتی، وظایف و فعالیت‌های جمعیت هلال‌احمر در بخش‌های مختلف به سایت این جمعیت به آدرس http: //www.rcs.ir مراجعه کنند.
ارکان نهضت بین‌المللی صلیب‌سرخ و هلال‌احمر شامل کمیته بین‌المللی صلیب سرخ، فدراسیون جمعیت‌های ملی صلیب‌سرخ و هلال‌احمر و 190 جمعیت ملی صلیب‌سرخ و هلال‌احمر است.