راضیه زرگری | وقتی از «کنشگر» صحبت به میان می‌آید، احتمالا نخستین تصویری که به ذهن می‌رسد شخص یا اشخاصی‌اند که در محیطی جمع شده و مطالبات‌شان را روی پلاکارد مطرح می‌کنند.  کنشگری در دنیای واقعی معمولا به این شکل است. در تعریف جامعه‌شناسی، کنشگر فردی است که در مجموعه‌ای از روابط اجتماعی با افراد دیگر قرار می‌گیرد و از طریق حضور اجتماعی خود، به نظام اجتماعی امکان وجود و تداوم یافتن می‌دهد. در زبان علوم اجتماعی در  ایران، تاکنون واژگان متفاوتی برای این مفهوم  به کار برده شده که ازجمله آنها  می‌توان به «بازیگر اجتماعی» اشاره کرد، اما واژه کنشگر، گویایی بیشتری دارد به این دلیل که ما را به مفهوم «کنش» در این مفهوم هدایت می‌کند که خود مهم‌ترین بُعد در معنای «کنشگر اجتماعی» محسوب می‌شود. از این لحاظ  کنش اجتماعی را نیز باید هر نوع عمل، حرکت یا رفتاری تعریف کرد که به‌وسیله یک کنشگر اجتماعی انجام بگیرد و منظور از آن ایجاد رابطه یا تأثیر گذاشتن بر رابطه‌ای اجتماعی با هدفی مشخص و آگاهانه یا نامشخص  و ناخودآگاه باشد.
  کنشگری امروز صرفا در دنیای واقعی نیست که دیده می‌شود؛ دنیای هزارتوی مجازی در این عصر و زمانه عرصه واکنش‌های کاربران اینترنتی است. از کنشگرانی صحبت می‌کنیم که ممکن است یکدیگر را نشناسند و حتی همدیگر را ندیده باشند. «کنشگران اینترنتی» یا «کنشگران مجازی» کسانی که ابزار عملشان رایانه‌ها، تبلت‌ها و تلفن‌های هوشمند است و آنها را با زنجیره‌ای به دیگران وصل می‌کند.  کنشگرانی که به دلایل مختلف، کمتر اثری از خود به جای می‌گذارند و اغلب، نام‌های مستعار برای خود برمی‌گزینند. شروع کنشگری اینترنتی به معنای واقعی و تاثیرگذار کلمه، شاید با جنبش ۶ آوریل مصر گره خورده باشد، جنبشی که در ‌سال ۲۰۰۸، به همت گروهی از جوانان در جهت حمایت از کارگران ایجاد شد،  اما اوج کنشگری دیجیتال با بهار عربی یا همان بیداری اسلامی رخ نمود.  درست آن زمانی که شبکه‌های مجازی و فعالان آن، بازوی اصلی انقلاب در کشورهای عربی شدند.  
کنشگری مجازی دیگر یکی، دو سالی است که در میان کاربران ایرانی هم جا افتاده یا بهتر است بگوییم مد شده است.  هر رویداد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی یا حتی سیاسی که در کشور رخ می‌دهد، به‌سرعت واکنش‌های مردم در شبکه‌های مجازی را به‌دنبال دارد. می‌توان گفت کاربرانی که اغلب جوانان همین سرزمین هستند تایید، تحسین، همراهی، اعتراض یا مطالبه خود را در دنیای مجازی در قالب کمپین‌های مختلف مطرح می‌کنند. مثال برای این نوع کنشگری اجتماعی بسیار است؛ از اعتراض به دریافت حقوق‌های چندصد میلیونی برخی مدیران تا ابراز همدردی با خانواده‌های 19 سربازی که مظلومانه در حادثه سقوط اتوبوس به دره کشته شدند. فعالان شبکه‌های مجازی می‌کوشند با استفاده از فضای مجازی، جامعه را به موضوعاتی حساس کنند که به نظر می‌رسد مورد غفلت قرار گرفته است.  این اتفاق در همه جای دنیا درحال رخ دادن است و فقط مخصوص کاربر ایرانی نیست؛ زمانی که در فضای واقعی، امکان برای پیگیری مطالبات محدود است، شبکه‌های اجتماعی بهترین راه است. به‌طوری که در دنیا هم شاهدیم بسیاری از واکنش‌های اعتراضی به سیاست‌های جزیی و کلی دولت‌ها از این طریق شکل می‌گیرد. غیراز این حتی برای این‌که مردم یک جامعه همدردی یا توجه خودشان را به موضوعی نشان دهند، از نمادهای جمعی  و یکسان در شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند.  
جنبش‌های مجازی گاه‌وبیگاه مانند موجی در جامعه بلند می‌شود و عده‌ای را با خود همراه می‌کند و بعد از مدتی فروکش می‌کند و البته می‌تواند تاثیرات کوتاه‌مدتی هم بگذارد و شاید حتی مسئولی را به واکنش وادارد، اما نکته مهم این است که سطح مطالبات مجازی چقدر قابلیت گره خوردن با دنیای حقیقی را دارد؟ به‌عبارت دیگر کنشگری در دنیای مجازی اساسا می‌تواند به رسیدن به یک جامعه مطالبه‌گر تبدیل شود؟ به‌طور کلی می‌توان این‌گونه موضوع را شرح داد که کارکرد کمپین‌ها و پیج‌هایی که در راستای کنشگری اجتماعی در دنیای مجازی ساخته می‌شود به دو قسمت کلی تقسیم می‌شود، نخست این‌که می‌خواهیم توجه افکار عمومی به موضوعی جلب شود و در دنیای واقعی تأثیر بگذارد؛ برای مثال تلاش کنیم تا قانونی در جهت حمایت از حقوق حیوانات تصویب شود یا مردم به مشارکت در انتخابات ترغیب شوند. دوم این‌که این واکنش‌ها در یک مقیاس بزرگتر قرار است برای بالاتر بردن آگاهی عمومی و جهانی نسبت به مسائل نقش بازی کند؛ یعنی بیشتر جنبه نمادین این قضیه اهمیت دارد و قسمتی از هویت جمعی ما را نشان می‌دهد. به‌نظر می‌رسد که در جوامع درحال توسعه، ما بیشتر از کارکرد نخست فضای مجازی بهره می‌گیریم که در بعضی از موارد موفقیت‌آمیز بوده و بعضی وقت‌ها هم شکست خورده است.   
 درواقع ما سعی می‌کنیم مطالبه ایجاد کنیم؛ یک حرکت کاملا مدنی، قانونی و شفاف. عموم افراد در این نوع واکنش‌ها جوان‌ها هستند؛ کسانی که دغدغه‌مند و مستقل‌اند و دوست دارند شرایط زندگی را در جامعه پیرامونی‌شان بهتر کنند. کنشگری در شبکه‌های مجازی درواقع به‌منزله شکوفایی مشارکت اجتماعی افراد در جامعه تلقی می‌شود؛ مردم دیگر نسبت به پیرامونشان منفعل نیستند. گرد و غباری که بر ریه هموطن خوزستانی ما نشسته برای جوانی که در شمال کشور و در بهترین آب و هوا زندگی می‌کند، دغدغه می‌شود. تلاش و هدف از این نوع کنشگری‌ها این است که جامعه‌ای ساخته شود که شرایط زندگی برای همه بهتر از امروز باشد. مردمی که نسبت به اطراف خود بیشتر شناخت داشته باشند، می‌توانند فضای بهتری را برای کنشگری در جامعه فراهم کنند و در این مسیر از ابزاری مثل شبکه‌های موبایلی، بهتر و هدفمندتر استفاده کنند.