کلنل چارلز ادوارد ییت، یکی از سیاستمداران انگلیسی در تاریخ معاصر به شمار میآید که البته زندگینامهای مفصل از او در دست نیست. قدرتالله روشنی، مترجم کتاب او، «سفرنامه خراسان و سیستان» نیز به بیان زندگینامهای چندخطی از وی بسنده کرده است. او تا آنجا که میدانیم در سال ۱۸۴۹ میلادی برابر با 1227 خورشیدی در انگلیس زاده شده است. پدرش کشیش بود و در زمره اعضای فوج ۴۹ پادشاهی انگلستان درآمده بود. ادوارد ییت که بیشتر در هند به ویژه بخش شمال غربی آن خدمت میکرد، در میانه سالهای ۱۹۰۰ تا ۱۹۰۴ میلادی برابر با 1278 تا 1282 خورشیدی مفتش حکومت و کمیسیونر اصلی بلوچستان بود. او در سال ۱۹۰۱ میلادی به درجه سرهنگی رسید و جزو کارگزاران هندوستان شد. کلنل انگلیسی در سال ۱۸۹۳ میلادی برابر با 1271 خورشیدی کفالت کنسول بریتانیا را در مشهد برعهده گرفت و سه سال بعد به مدت یک سال سرکنسول مشهد شد. او به زبانهای فارسی و ترکی آشنا بود و همین مساله امکان آشنایی و ارتباط مستقیم با مردم ایران را برای او فراهم آورد. نویسنده کتاب، به روایت مترجم، سفر خود را که جنبه سیاسی داشته است برای تعیین مرزهای میان افغانستان و روسیه آغاز میکند. ادوارد ییت، خود نیز در متن کتاب به این هدف اشاره کرده است. او به این دلیل به کنسولی بریتانیا در مشهد برگزیده شد که شناخت مرزهای ایران برای دولت انگلیس، اهمیتی استراتژیک داشت. این کارگزار سیاسی به علت آشنایی با زبانهای فارسی و ترکی مشکلی برای شناخت مردم نداشته است. او سرتاسر مرزهای ایران و روسیه را میپیماید و درون ایران سفر میکند. ادوارد ییت از جنوب خراسان به سیستان میرود و همه مسیری را که پیموده است توصیف میکند. مطالب کتاب وی از اینرو، اهمیت بسیار در حوزههای گوناگون دارد. او از نظر سیاسی به طور کامل مرزها و حتی سپاهیان ایران را مورد بررسی قرارداده و با همه حاکمان آن روزگار آشنایی یافته است. همچنین با ورود به هر منطقه، آنجا را از نظر اقتصادی مورد تحقیق قرار داده و آمار مربوط به میزان درآمد، هزینهها و مالیات آن حوزه را در کتاب خود آورده است. نگارنده این سفرنامه، در جریان سفر خود در شهرهای خراسان به ویژه در نوار مرزی، توان مالی دولت را ارزیابی کرده است. این مساله به ویژه در سیستان که زمانی انبار غله ایران بوده است، اهمیت فراوان دارد. سفرنامه ییت، همچنین از جنبه زندگی اجتماعی مردم در دوره قاجار کتاب بسیار ارزشمند است. وی از مراسم ازدواج گرفته تا روابط مردم با یکدیگر، عزاداریها، جشنهای نوروزی، عید قربان، دید و بازدید و سرانجام شیوه زندگی مردم در شهرها و روستاها سخن گفته است. سفرنامه وی از این نظر میتواند اطلاعات تاریخی، جغرافیایی، اقتصادی و اجتماعی فراوان از ایران یک صد سال پیش ارایه کند. ادوارد ییت پس از دیدن شهرهای قاین و بیرجند به سمت سیستان ره میسپارد و از سمت رودخانه هامون به این شهر وارد شده و درباره زندگی مردم، بازار شهر، ماهیگیران، کشاورزان، دهقانان و میزان درآمد سالانه آن مطالبی ارزشمند مینگارد. او درباره بازار سیستان مینویسد «بازار سیستان در نصیرآباد کاملا خالی بود و در آن فقط مقداری قند روسی و چند دست لباس کهنه انگلیسی و دو کیسه شمع بلژیکی به چشم میخورد». هفته آینده به همراه ادوارد ییت به سیستان، انبار غله ایران، سفر خواهیم کرد.