شهروند| اخبار نشست وین که در هفته گذشته به‌صورت لحظه‌به‌لحظه از سوی رسانه‌های بزرگ جهان پیگیری شده است، با توافق طلایی اوپکی‌ها همچنان در صدر رویدادهای جهان قرار دارد. نفت پس از توافق اوپکی‌ها با جهشی کم‌سابقه به 54 دلار رسید اما با فروکش هیجان اولیه، دیروز تا 52 دلار کاهش قیمت را تجربه کرد. با این حال بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران معتقد است که قیمت نفت در کانال 50 دلار تثبیت می‌شود اما رسانه‌های غربی که بیشتر حامی منافع کشورهای مصرف‌کننده نفت هستند، پایبندی عربستان و روسیه به تعهداتشان را بعید می‌دانند و با اشاره به سابقه منفعت‌طلبی و عهدشکنی این دو کشور، معتقدند بزرگترین تولیدکنندگان نفتی اوپک و غیراوپک مانع از افزایش قیمت نفت در ماه‌های آینده می‌شوند. این موضوع در شرایطی رخ می‌دهد که کارشناسان داخلی با اشاره به زیان سنگین کشورهای عضو اوپک با سقوط قیمت نفت، معتقدند عهدشکنی کمی دور از انتظار است. آنها به وابستگی 45‌درصدی اقتصاد روسیه به نفت نیز اشاره می‌کنند و می‌گویند منافع این کشور نیز در گرو پایبندی به توافق است.
حالا ایران براساس این توافق طلایی نه‌تنها می‌تواند در لوای یک توافق کلی، نفت خود را گران‌تر بفروشد که تنها عضو این سازمان به شمار می‌آید که توانسته است مجوز افزایش تولید خود را دریافت کند. گفت‌وگوی موفق نفتی ایران در نشست وین که آن را به برجام نفتی تعبیر کرده‌اند، حالا می‌تواند به ازای هر یک دلار افزایش قیمت نفت، درآمد کشور را بین یک تا 1.2‌میلیارد دلار افزایش دهد. برای درک اهمیت این رقم باید تأکید کرد که این میزان افزایش درآمد نفت از مجموع یارانه نقدی که دولت به مردم می‌پردازد بیشتر است. با وجود این، محمود خاقانی، کارشناس ارشد نفت به «شهروند» می‌گوید: حتی در صورت پایبندی به توافق، تقاضای جهانی برای نفت افزایش ندارد و بسیاری از کشورها ازجمله آلمان، برای مدیریت تقاضای خود دست به اقداماتی زده‌اند که از رده خارج کردن خودروهای سوختی و جایگزینی آن با خودروهای برقی ازجمله این سیاست‌هاست. او تأکید می‌کند: قیمت نفت دیگر به اوج برنمی‌گردد و درنهایت در همان کانال 40 دلاری می‌ماند.
جوسازی رسانه‌های اروپایی علیه نفت
کمتر از 24 ساعت بعد از توافق اجلاس 171 اوپک، گمانه‌زنی برخی از رسانه‌ها درباره کارشکنی روس‌ها و سعودی‌ها آغاز شد. درحالی پیش از توافق اوپک رسانه‌های غربی به‌ویژه خبرگزاری رویترز و شبکه خبری بلومبرگ پیوسته از عدم موفقیت اوپک برای رسیدن به توافق خبر می‌دادند که بعد از اجماع نظر اعضای اوپک بر سر فریز نفتی، رویترز از تردید در اجرای این توافق سخن می‌گوید و می‌نویسد کاهش کنونی قیمت نفت ناشی از نگرانی‌های موجود در مورد اجرایی شدن این توافق است. این نگرانی‌ها با انتشار آمار تولید روسیه که به میزان پیش از فروپاشی شوروی سابق رسیده، همراه شده است. این تحلیل‌ها درحالی است که رسیدن میزان تولید نفت روسیه به رقم پیش از فروپاشی شوروی موضوع جدیدی نیست که موجب نگرانی بازار شود و این آمار ماه‌هاست که اعلام می‌شود. موضوع جدید این است که روسیه با کاهش روزانه 300‌هزار بشکه‌ای تولید خود موافقت کرده است.
 تعامل، تنها راه نجات بازار
محمود خاقانی، کارشناس مسائل نفتی از شایعه‌سازان و شایعه‌بازانی می‌گوید که از جیب مصرف‌کننده و تولید‌کننده به نفع خود استفاده می‌کنند. او به «شهروند» می‌گوید: در روز سه‌شنبه، 9 آذرماه یک روز پیش از نشست، خبرهایی از عدم توافق اعضای اوپک بر سر کاهش تولید نفت در برخی از رسانه‌ها مخابره شد و قیمت نفت حدود 90 سنت کاهش یافت، حال آن‌که یک روز بعد از آن در 10 آذر به محض اعلام خبر توافق اعضای اوپک، بهای این طلای سیاه حدود 3 دلار افزایش یافت. در این روز نه تقاضا افزایش یافته و نه عرضه محدود شده بود، بلکه این ترفند دلالان بازار نفت است که متناسب با منافع خود قیمت‌ها را در یک روز پایین و روز دیگر بالا می‌برند.
او که راهکار مقابله با دلالان بازار را در اتمام ارزش‌گذاری نفت بر مبنای دلار و البته تعامل میان تولیدکنندگان، صادرکنندگان و مصرف‌کنندگان نفت می‌داند، توضیح داد: مشکل اصلی بازار نفت قیمت‌گذاری بر مبنای دلار است. درحال حاضر واشنگتن است که مشخص می‌کند اقتصاد کشورهای عضو اوپک و غیراوپک در چه مسیری باید حرکت کند.
مدیرکل امور خزر و آسیای میانه وزارت نفت دولت نهم ادامه می‌دهد: آقای روحانی‌ سال 2014 در اجلاس داووس اعلام کرد که برای بهبود وضع بازار نفت باید کشورهای تولید‌کننده و مصرف‌کننده به یک قیمت توافقی و ثابت دست پیدا کنند؛ قیمتی که منافع اقتصادی تولید‌کننده و صادر‌کننده را تأمین کند و مصرف‌کننده نیز تاب و توان پرداخت آن را داشته باشد. در این حالت دیگر هیچ دلالی قادر به تغییر قیمت‌ها به نفع خود نخواهد بود و واسطه‌ها نیز انجام خدمات به مشتریان و تولیدکنندگان را برعهده خواهند داشت.
بعید می‌دانم عهدشکنی کنند
این کارشناس مسائل نفتی درباره کاهش سقف تولیدات عربستان نیز گفت: حالا همه اعضا به‌ویژه عربستان می‌دانند که تنها با کاهش سقف تولید و مدیریت عرضه می‌توانند به بهبود وضع قیمت‌ها امیدوار باشند. آنها به‌خوبی می‌دانند که در سال‌های تحریم، ایران بدترین شرایط اقتصادی را تجربه کرد و دیگر هراس چندانی از افت قیمت نفت در بازار ندارد، اما وابستگی شدید این کشورها به درآمدهای نفتی در سال‌های گذشته آنها را به شدت نگران کرده و بر همین اساس بعید می‌دانم که توافق وین اجرایی نشود.
خاقانی البته از جنبه دیگری هم به تحلیل رسانه‌های غربی درباره کارشکنی روس‌ها و سعودی‌ها پرداخت و گفت که موارد مطرح شده احتمالاتی است که پیشتر در تاریخ تجربه شده است؛ بر همین اساس احتمال دارد که دوباره تکرار شود، اما این‌که براساس حدس و گمان بازار از حالت تعادل خارج شود، منطقی به نظر نمی‌رسد و می‌توان آن را ناشی از دخالت واسطه‌ها و دلال‌ها در بازار دانست.
اوپک نمرده است
به گفته مدیرکل امور خزر و آسیای میانه وزارت نفت در دولت نهم، اوپک در سال‌های گذشته به سمت فروپاشی حرکت می‌کرد، اما با ابتکار دیپلماسی ایران نشان داد که همچنان زنده است و می‌تواند به مدیریت بازار بازگردد و چنین توافق تاریخی را بعد از ‌سال 2008 رقم زد. البته این تنها خاقانی نیست که از توافق وین به‌عنوان دستاوردی بزرگ برای اوپک یاد می‌کند. بیژن زنگنه، مقام ارشد نفتی ایران در این‌باره می‌گوید: بیش از 2‌سال بود که اوپک حالتی منفعل داشت و برخی می‌گفتند اوپک مرده است اما در نشست الجزایر و تصمیمی که اوپک درخصوص کاهش سقف تولید به 32.5‌میلیون بشکه در روز گرفت، نشان داد که این سازمان هنوز نمرده است.
او ادامه داد: در نشست 171 اوپک نشان دادیم، می‌شود درعین رقابت و حتی داشتن اختلاف‌های شدید سیاسی، با کشوری همکاری و توافق کرد که بخشی از این تعامل، به قدرت کشور برمی‌گردد که درخصوص نفت، داشتن ظرفیت تولید و ظرفیت مازاد برای تولید است که حرف اول و آخر را در اوپک می‌زند.
قیمت نفت در‌ سال 2017
اما درحالی بیژن زنگنه، مقام ارشد نفتی کشور معتقد است که با اجرای تصمیم اوپک و موافقت کاهش ۶۰۰‌هزار بشکه‌ای تولیدکنندگان غیراوپک، قیمت نفت در بالای ۵۰ دلار تثبیت می‌شود که محمود خاقانی، کارشناس مسائل نفتی قیمت بین 30 تا 40 دلار را برای‌ سال 2017 پیش‌بینی می‌کند. او با بیان این‌که آقای زنگنه نفت‌فروش است و امیدوار به افزایش قیمت نفت به بالاترین سطح خود، اما من یک کارشناسم و از کنار گود به قضیه نگاه می‌کنم، ادامه می‌دهد: درحال حاضر تقاضا در بیشترین حد خود قرار دارد و نه‌تنها احتمال افزایش بیشتر آن بعید است بلکه میزان تقاضا روند نزولی به خود گرفته است؛ به‌عنوان مثال مقامات شهری برلین به دلیل رکود اقتصادی حاکم بر دنیا و همچنین بالا بودن هزینه استفاده از سوخت‌های فسیلی به سازندگان خودرو تا‌ سال 2020 فرصت داده‌اند که تولید خودروهای با سوخت فسیلی را از رده خارج و به سمت استفاده از انرژی‌های دیگر حرکت کنند.
برد تاریخی ایران در نشست اوپک
در این بین، درحالی برخی از عنوان شکست عربستان در مقابل خواسته ایران استفاده می‌کنند که سعید لیلاز، استاد دانشگاه شهید بهشتی ضمن ابراز مخالفت با اظهاراتی از این دست، افزود: هرچند عربستان در این توافق تاریخی با کاهش 5‌درصدی تولید نفت خود موافقت کرد، اما همین مسأله افزایش 10‌درصدی قیمت جهانی نفت را به دنبال داشت که در نتیجه عربستان نیز به اندازه 5‌درصد منتفع می‌شود و سود 5‌درصدی عربستان در این قضیه، افزایش درآمد روزانه حداقل 25‌میلیون دلاری برای این کشور در شرایط کنونی را به‌دنبال دارد.
استاد دانشگاه شهید بهشتی با یادآوری این‌که هر یک‌دلار افزایش قیمت نفت می‌تواند بین یک تا 1.2‌میلیارد دلار افزایش درآمد ارزی برای کشور داشته باشد، اضافه کرد: این درآمدها بیش از مجموع یارانه ماهیانه‌ای است که دولت به مردم پرداخت می‌کند و بر این اساس به‌طور قطع می‌تواند آثار مثبتی بر رفاه مردم داشته باشد.
وی خاطرنشان کرد: فراموش نمی‌کنیم گروه‌هایی در ایران وجود دارند که منافعشان در گرو ایجاد تنش و تشنج است و این موضوع را به دفعات در حوادثی همچون آتش زدن سفارت عربستان، ایجاد درگیری‌های مختلف با آمریکا و ... شاهد بودیم، اما توده مردم، دولت و شخص مقام معظم رهبری این‌گونه نمی‌اندیشند.
گفتنی است، صدوهفتادویکمین نشست اوپک با توافق اعضا برای کاهش تولید تا سقف 32‌میلیون و 500هزار بشکه در روز همراه بود و به‌دنبال آن روسیه نیز به‌عنوان بزرگترین تولیدکننده نفت جهان اعلام کرد که برای همراهی با اوپک 300‌هزار بشکه از تولید خود می‌کاهد. ایران تنها کشوری است که نه‌تنها تولید آن در 6 ماهه نخست‌ سال آینده میلادی کاهش نمی‌یابد، بلکه مجاز به افزایش تولید تا 90‌هزار بشکه در روز است.