دکتر علی مرسلی روزنامه نگار و دندانپزشک

یکی از باورهای رایج مردم این است که داروهای شیمیایی مضر هستند و داروهای گیاهی زیانی ندارند. بنابراین وقتی که حق‌انتخاب داشته باشند، داروی گیاهی را به داروی شیمیایی ترجیح می‌دهند. همین قضیه به بسیاری از شرکت‌های تولیدکننده دارو این فرصت را داده است که تبلیغات زیادی روی داروهای گیاهی انجام دهند. حال سوال این است که آیا داروهای گیاهی واقعا بهتر از داروهای شیمیایی هستند؟
برای این‌که به این سوال پاسخ درستی بدهیم باید ابتدا بتوانیم پاسخ این دو سوال را بدهیم که داروهای به‌قولی صنعتی یا شیمیایی چطور تهیه می‌‌شوند و داروهای گیاهی چگونه اثر می‌کنند؟
برخی از داروهای شیمیایی رایج منشأ گیاهی دارند. جالب است بدانید که حدود 25‌درصد از داروهای تجویز شده از سوی پزشکان در ایالات‌متحده حداقل شامل یک جزء مشتق از گیاهان هستند.  بعضی از این داروها از عصاره گیاهان تهیه شده و گروهی دیگر از ترکیبات شیمیایی با منشأ گیاهی ساخته می‌شوند. درواقع وقتی یک داروی گیاهی استفاده می‌کنید، یک یا چند ماده موثر در این گیاه وجود دارد که با یک مکانیسم اثر خود را اعمال می‌کند. اگر ما بتوانیم این یک یا چند ماده موثر را از گیاه جدا کنیم و به‌صورت فشرده دربیاوریم، دیگر نیاز نیست همه گیاه را که ممکن است مواد دارویی به درد نخور و حتی مضر دیگري در خود داشته‌باشد را مصرف کنیم. این عصاره گیاهی که ماده موثر موردنظر ما است می‌تواند درقالب‌های متنوع ازجمله قرص، شربت و... ارایه شود. عصاره صنعتی، برتری بر نوع سنتی گیاهان دارویی دارد و آن این است که هنگام تهیه داروی گیاهی، اثرات آن می‌تواند تغییر کند. با جوشاندن بیشتر یا کمتر یک جوشانده، نگهداری گیاهان در شرایط نامناسب و... ممکن است اثرات داروی گیاهی تغییر کند.
داروهای شیمیایی یا صنعتی، ماده موثر مشخص دارند، دوزاژ (میزان مصرف دقیق دارو) تعیین شده و درمورد اثرات این میزان مصرف مطالعات زیادی صورت گرفته است (در قسمت‌های بعد درمورد این‌که یک دارو چطور به مرحله تولید می‌رسد، صحبت خواهیم کرد.) بنابراین منطقی نیست که فکر کنیم مصرف داروهای گیاهی، برتری خاصی بر داروهای صنعتی یا شیمیایی دارد.
هر داروی گیاهی، ماده یا مواد موثری دارد. علم امروز برخلاف علم صدها‌ سال پیش این اجازه را به ما می‌دهد که ماده موثر گیاهان دارویی را بشناسیم و بتوانیم با خارج‌کردن و استفاده صنعتی از آن ماده موثر، کار خود را راحت کنیم و عوارض داروها را کم کنیم.
نکته بعدی این است که آیا داروهای گیاهی عوارض جانبی ندارند؟ دارو به‌طورکلی یک تعادل به هم خورده در بدن را دوباره متعادل می‌کند. داروهای گیاهی هم از این قاعده مستثنی نیستند. کم یا زیادشدن این ماده موثر در گیاهان دارویی ممکن است که سلامت بیمار را با مخاطره مواجه کند.
مثال‌های زیادی از این دست وجود دارد که نشان می‌دهد مصرف داروهای گیاهی نیز مانند داروهای شیمیایی ممکن است عوارضی داشته‌باشد بنابراین باید هر دارویی حتی داروهای گیاهی با شناخت و به‌طور صحیح مصرف شود. توجه به این نکته ضروری است که استفاده از گیاهان دارویی به‌صورت خام و فرآوری نشده می‌تواند عوارض جبران‌ناپذیری داشته باشد زیرا مقدار مصرف مواد مؤثره گیاهان دارویی خام تحت‌کنترل نیست.
لذا توصیه می‌شود همواره از داروهای گیاهی دارای مجوز ساخت از سازمان غذا و داروی کشور استفاده شود. این داروها مراحل ثبت قانونی و تست‌های کنترلی را زیرنظر وزارت بهداشت و درمان طی کرده‌اند. در این مراحل دوزاژ این دسته از داروها تنظیم و مقدار مصرف مجاز آنها مشخص شده است. درحقیقت هر دارویی اعم از شیمیایی و گیاهی به مقدار مجاز مصرف شود به‌طوری‌که مصرف کمتر از حد تجویز شده می‌تواند نتیجه درمانی مطلوب را ایجاد نکند و مصرف بیشتر از حد هم سیر درمان را به‌جای سلامتی به سمت ایجاد سمیت در بدن هدایت کند.
از طرف دیگر، اتکای صرف به گیاهان دارویی در دنیای مدرن برای درمان بیماری‌های خطرناک، جدی و کشنده، منطقی ندارد. دکتر علی بابایی محقق گیاهان دارویی در گفت‌وگو با ایرنا گفته‌است:       در درمان بیماری‌هایی همچون دیابت و فشارخون و حتی برخی سرطان‌ها نباید به داروهای گیاهی اتکا کرد چراکه عدم درمان و غافل‌شدن از درمان بیماری می‌تواند عوارض جبران‌ناپذیری برای فرد به وجود آورد.
گیاهان دارویی مفید هستند و قرن‌ها بسیاری از بیماران با این داروها سلامتی خود را بازیافته‌اند. اما تا پیش از شروع انقلاب‌صنعتی و عصر علم و دانش امروز، امید به زندگی (میانگین‌عمر) انسان‌ها کمتر از نصف میزان زمان ما بود. ما افزایش طول عمر بشر و درمان خیلی از بیماری‌ها را مدیون علم‌جدید هستیم. بنابراین باید گیاهان دارویی را هم از پنجره علم‌جدید دوباره بازنگری کنیم و نه به روش 400سال پیش! گیاهان دارویی اگر به‌جا و با تجویز پزشک استفاده شوند، بالطبع موثرند. همان‌طور که در تولید بسیاری از داروهای صنعتی از گیاهان استفاده می‌‌شود، مصرف خانگی گیاهان دارویی هم به‌صورت علمی می‌تواند حاوی فوایدی باشد.