[شهروند] کرونا موزه‌ها و محوطه‌های تاریخی را تعطیل کرد، اما حفاری‌های غیرمجاز هنوز تعطیل نشده است. مسئولان میراث فرهنگی حفاری‌های متعدد را تأیید می‌کنند، اما می‌گویند آماری از این تخلف فعلا در دست نیست. صبح دیروز در نشستی که به مناسبت روز جهانی بناها و محوطه‌های تاریخی در وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی برگزار شد، به این موضوع پرداخته شد و معاون میراث فرهنگی آماری از حفاری‌ها در سال98 داد: «به زودی یگان حفاظت آمار حفاری‌ها در فضای تعطیلی کرونا را اعلام خواهد کرد، اما طی سال 98، 645 مورد برخورد قانونی با حفاران غیرمجاز داشتیم، 1990 نفر دستگیر شدند و 31هزار و 300 شئی اموال فرهنگی و تاریخی تقلبی یا اصلی از دوره‌های مختلف کشف و ضبط شد. در این میان 338دستگاه فلزیاب نیز توقیف شد.»
در این نشست به خسارت بسیار سیل و بارش به بناها و محوطه‌های تاریخی و بودجه‌های مورد نیاز برای مرمت آنها هم پرداخته شد. معاون میراث فرهنگی با حضور مدیران بخش‌های مختلف این معاونت از عملکرد این معاونت در سال 98 گفت و به سوال خبرنگاران پاسخ داد.
محمدحسن طالبیان در آغاز این نشست با اشاره به شعار روز جهانی بناها و محوطه‌های تاریخی (بیست‌ونهم فروردین) و روز جهانی موزه‌ها (بیست‌ونهم اردیبهشت) مبنی بر فرهنگ مشترک، میراث مشترک و مسئولیت مشترک و همین‌طور برابری گفت: «با فراگیر شدن ویروس کرونا می‌بینیم که تمام بخش‌های کره‌زمین مثل یک شبکه به یکدیگر پیوسته‌اند. این‌طور نیست که اگر کشوری درگیر مسأله‌ای شود، باقی کشورها از آن مجزا شوند. میراث فرهنگی نیز میراث مشترک بشری است که تحت‌تأثیر این اتفاقات قرار دارد. اگر بخواهیم مسأله حاضر را نیز مدیریت کنیم، می‌توانیم از زیست مشترک کمک بگیریم.» به گفته او بعد از شیوع ویروس کرونا و تعطیلی موزه‌ها و محوطه‌های تاریخی، مسئولان وزارتخانه به فکر افتادند که موزه‌ها را به صورت آنلاین به مردم نشان دهند و این کار در 13 روز نوروز هر روز برای یک موزه انجام شد. «همین کار باعث شد بتوانیم از ظرفیت‌های ایجادشده در فضای مجازی بیشتر استفاده کنیم. بعد از کرونا هم این کار را ادامه خواهیم داد و بستر الکترونیکی برای 100 موزه و محوطه آماده خواهیم کرد.»
محوطه تاریخی بی‌بی شهربانو هنوز اسم ندارد
در روزهای تعطیل اسفند که آرامگاه «بی‌بی شهربانو» در شهرری با شیوع ویروس کووید19 از زائر خالی شده بود، حفاران فرصت را غنیمت شمردند و دهانه تونل‌های تاریخی کوه بی‌بی شهربانو را گشودند و در روزهای فروردین این حفاری غیرمجاز خبری شد. بر وزارت میراث فرهنگی هنوز روشن نیست که با چه مکانی روبه‌رو هستند. در نشست صبح دیروز هادی احمدی روئینی، مدیرکل دفتر حفظ و احیای بناها، بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی به سوال «شهروند» درباره برنامه وزارتخانه برای این مجموعه تاریخی و چرایی انجام نشدن کار پژوهشی و کاوش در آن گفت: «اینکه آیا این مجموعه چنین نامی دارد یا خیر و اینکه متعلق به چه دوره‌ای است، مهرکده است یا بنایی دیگر، نیاز به مطالعه دارد. ما هیچ سند علمی دال بر چیستی و نام این بنا نداریم. اما درست است که هیچ مطالعه و پژوهشی در این‌خصوص انجام نشده است و باید بشود. امسال در برنامه‌های مطالعات استان تهران این مهم را قرار داده‌ایم. اما درباره اتفاقاتی که در طول یک‌سال گذشته آنجا رخ داده است و این اتفاق اخیر، باید گفت که املاک این مجموعه در اختیار کارخانه سیمان ری بود و طبق پیگیری‌های انجام‌شده دادستان شهرری در اواخر سال98 دستور داده است که این املاک به میراث فرهنگی منتقل شود و قرار بر این است که بعد از تعیین حریم و انجام مطالعات سند آن به نام وزارت میراث فرهنگی انتقال پیدا کند که در این صورت حفاظت و مطالعات آن تسهیل می‌شود. در شرایط قبلی حتی ورود به بخشی از این بنا برای ما ممکن نبود، چون حتی ثبت هم نشده بود. الان ثبت ملی شده، اما هنوز تعیین حریم نشده است.»
او درباره اینکه حفاران با سوءاستفاده از تعطیلات و در موقعیت‌های مختلف این مجموعه را تهدید و تخریب کرده‌اند هم گفت: «متاسفانه در بسیاری از مناطق مختلف کشور چنین تخریب‌هایی اتفاق می‌افتد و برای ما امکان حضور نگهبان 24ساعته یا سیستم‌های دیگر حفاظتی وجود ندارد. در این شرایط گزارشات مردمی نجات‌بخش است، چه آنکه درباره همین مورد دو سه بار هم همکاران ما و هم پلیس بعد از گزارش مردم حضور پیدا کردند و جلوی تخریب بیشتر را گرفتند. بنابراین درحال حاضر این منطقه در بی‌بی شهربانو نیاز به مطالعه دارد و ما هنوز آن را نمی‌شناسیم و نمی‌دانیم که چه آثاری در آن وجود دارد، مربوط به چه دوره‌ای است و نامش چیست. این موارد در دستور کار سال 99 وجود دارد.»
طالبیان، معاون میراث وزارت میراث فرهنگی و گردشگری هم در این‌باره اضافه کرد: «جزئیات این گزارش به پژوهشگاه میراث فرهنگی ارایه می‌شود و بخش‌های پژوهشی به بررسی آن خواهند پرداخت.» معاون میراث فرهنگی درباره افزایش حفاری‌های غیرمجاز در محوطه‌های تاریخی و باستانی توضیح داد: «هرچند قبول داریم حفاری‌های متعددی در فضای تعطیلی کرونایی صورت گرفته است، اما درحال حاضر آمار دقیقی از آن در دست نداریم و به‌زودی این آمار را توسط یگان حفاظت اعلام خواهیم کرد. یگان حفاظت دسترسی آنلاین را برای حفاظت فراهم کرده است و در بخش مجازی هم رصد می‌کند. سال 98، 2700 کار قضائی و اخطاریه انجام شد که 2013 مورد مجرم داشت و 400 مورد در مرحله قضائی هستند.» به گفته او سال98، 645 مورد برخورد قانونی با حفاران غیرمجاز انجام شد، 1990 نفر دستگیر شدند و 31هزار و 300 شئی فرهنگی و تاریخی تقلبی یا اصلی از دوره‌های مختلف کشف و ضبط شد، همچنین در این میان 338 دستگاه فلزیاب نیز توقیف شد.»
طالبیان اضافه کرد: «به دنبال پایش الکترونیکی گسترده در کل کشور درباره محوطه‌ها هستیم و به همین دلیل بنا داریم این محوطه‌ها را به دوربین‌های مخفی مجهز کنیم، حتی به‌زودی سامانه‌ای یکپارچه برای ساماندهی پایش‌ها ایجاد خواهد شد. این پایش‌ها ماهواره‌ای و الکترونیکی خواهند بود و علاوه بر آن جذب مشارکت‌های مردمی و سازمان‌های مردم‌نهاد را هم طلب‌می‌کنیم.»
احمدی گفت: «حفاری‌های غیرمجاز همیشه بوده است، اما وقتی شرایط اقتصادی بد می‌شود، حفاری‌ها به قول معروف مشخص‌تر می‌شوند. نمی‌توان انتظار داشت که در شرایط شیوع ویروس کرونا، حفاری غیرمجاز هم تعطیل شود. به‌ویژه زمانی که محوطه‌ای معرفی می‌شود، این حفاری‌ها در محوطه‌ها بیشتر می‌شود.»
سیل و باران میراث را شست
در بخش دیگری از این نشست، طالبیان درباره خسارت‌های وارده بر میراث فرهنگی در سیل گفت: «برآورد ما از میزان خسارت سیل در سال 98، 300میلیارد تومان بود، اما ۱۰۰ میلیارد تومان آن را تصویب کردند که از این میزان هم بخش اندکی وصول شد. سال ۹۸ کل اعتبارات ما ۲۰۰میلیارد تومان بود که بخشی از آن مربوط به حقوق کارکنان می‌شد. همچنین بخش دیگری برای تملک آثار هزینه می‌شد؛ مانند تملک «ربع رشیدی». در این حوزه بخش زیادی از اعتبارات در قالب اوراق و بخش اندکی از آن اعتبارات نقدی است.» به گفته او نباید فراموش کرد که اگر پول سیل اختصاص نیابد، نمی‌دانیم ممکن است برای هر یک از آثاری که سیل به آنها خسارت وارد کرده، مانند پل کشکان در لرستان چه اتفاقی بیفتد. به گفته احمدی اما با وجود آنکه برآورد خسارت سیل در سال 98 به میراث فرهنگی میلیاردها تومان بود، اما تنها حدود 100میلیارد تومان درنظر گرفته شد که هنوز اختصاص نیافته است. طالبیان هم با بیان جزئیات بیشتر گفت: «مبلغی که سال گذشته به ما اختصاص داده شد، ۷۷میلیارد تومان بود که ۵۵میلیارد تومان آن اوراق بود. بنابراین چاره را در این دیدیم که از سرمایه‌های مردمی کمک بگیریم.»
علاوه بر خسارت سیل، در روزهای گذشته ریزش بخشی از دیوار پهلوی کاخ سعدآباد به دلیل باران و نم‌زدگی سروصدای زیادی کرده است. معاون میراث فرهنگی در این‌باره گفت: «اگر بپرسند چه تعداد از دیوارهای بناهای تاریخی کشور رطوبت زده‌اند، باید در جواب بگویم بسیار زیاد، اما درحال حاضر نه پولش را داریم و نه امکانش را که به این مهم رسیدگی کنیم. ریزش دیوار کاخ سعدآباد هم به دلیل نفوذ آب جویی است که در نزدیکی دیوار قرار داشت.» احمدی، مدیرکل دفتر حفظ و احیای بناها، بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی هم درباره این بنا گفت: «دیوار چینه‌ای کاخ سعدآباد مربوط به دوره رضاشاه است که جلوی آن جوی آبی قرار دارد و با توجه به سیمان‌کشی‌شدن کف آن و آسفالت‌شدن پیاده‌روی روبه‌رو، آب برای خروج راه دیگری جز نفوذ به دیوار پیدا نمی‌کرد و درنهایت باعث ریزش دیوار شد. این بخش در اختیار وزارت امور خارجه است.» براساس توضیحات او درحال حاضر 900 متر از دیوار این بخش در کاخ سعدآباد در خطر است.
کرونا برنامه پرونده‌های جهانی را به تعویق انداخت
در بخش دیگری از این نشست معاون میراث فرهنگی کشور خبر داد که امسال پرونده راه‌آهن به یونسکو ارایه شد و قرار بود تیرماه در چین به بررسی گذاشته شود، اما با توجه به شرایط ویژه شیوع کرونا، کمیته میراث جهانی اعلام کرد مراسم این کمیته به تعویق خواهد افتاد. بعد از راه‌آهن پرونده منظر فرهنگی اورامانات به یونسکو ارایه خواهد شد و قرار است بازرسان یونسکو در تابستان به ایران بیایند. بر این اساس پرونده کاروانسراها هم به گفته طالبیان درحال تهیه و ارایه به یونسکو است. در حوزه میراث معنوی نیز پنج پرونده ازجمله جشن سده، رباب، آیین رضوی، خوشنویسی و یلدا آماده شده است که بعضی از این پرونده‌ها به صورت مشترک با کشورهای همسایه ثبت جهانی خواهند شد.
درباره همین موضوع فرهاد عزیزی، مدیرکل دفتر امور پایگاه‌های جهانی گفت: «درحال حاضر برای پرونده ثبت جهانی اورامانات 27 روستا ثبت ملی شده‌اند و چهار سایت‌موزه در دست اقدام است. 50 پروژه مطالعاتی نیز در حوزه‌های مختلف اعم از اطلس باستان‌شناسی اورامان، مردم‌شناسی، اسناد و نسخ خطی و معماری درحال انجام شدن است.»
مصطفی پورعلی، مدیرکل دفتر ثبت آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی با اشاره به اینکه در ثبت جهانی پرونده کاروانسراهای ایران سعی شده هر استان حداقل یک اثر در این پرونده داشته باشد، توضیح داد: «درصدد آن هستیم تا همه استان‌ها را درگیر پرونده‌های میراث جهانی کنیم و بعد از پرونده جنگل‌های هیرکانی، قنات‌ها و ... که چند استان در آن درگیر بودند، اکنون پرونده کاروانسراها را داریم. علاوه بر این با همکاری آستان قدس رضوی، پرونده آیین رضوی و خوشنویسی را هم برای ثبت جهانی فرستاده‌ایم.»