سالن‌های خالی

سالی که گذشت، از بهارش پیدا بود. جهان، زمینگیر شده بود و هنوز هم این ویروس مصائب به خاک ننشسته است. آنچه کرونا در ادامه به دنبال آورد، تعطیلی‌های پی ‌درپی برای عرصه‌های مختلف هنری بود. ویروس اول از همه جان سینما را گرفت، بعد به جان سالن‌های تئأتر افتاد و همزمان صدای موسیقی را در تالارهای مختلف کشور خاموش کرد. این وضع همچنان ادامه داشت و از روزگار بهتری خبر نمی‌داد. کار حتی به جایی رسید که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی علنا از خسارت‌های سنگین اصحاب هنر گفت. هنوز نیمی از ‌سال جلو نیامده بودیم که سیدعباس صالحی در حاشیه جلسه «شورای هنر» از خسارت 60 تا 80‌درصدی کرونا به اصحاب هنر گفت. مدیر پردیس سینمایی آزادی آمار را حتی بالاتر برد و از افت فروش 99‌درصدی گفت. بسیاری بر این باور بودند که کرونا در اولین قدم حوزه «سرگرمی» را هدف گرفت و این جمله مصادیق فراوان داشت؛ تئأتر، موسیقی، سینما، کافه‌نشینی، همایش‌های فرهنگی، دورهمی‌ها و... 7ماه از آغاز کرونا درکشور گذشته بود و از این 7ماه، سینماها 4ماه بسته بودند. بعد از آن هم ترس و واهمه مردم از سالن‌های سینما هنوز به جای خود بود و شد آنچه شد.

کنسرت‌های آنلاین

با شروع کرونا و بسته‌شدن سالن‌ها برای اجرای کنسرت‌ها، صدای موسیقی هم رفته‌رفته خاموش می‌شد. با این حال، همچنان‌که در وضع پلتفرم‌ها اشاره کردیم، قابلیت‌های اجرای مجازی هم همچنان بیش از پیش خودش را نشان می‌داد. همزمان با ایام خانه‌نشینی، روزبه نعمت‌الهی از اولین خوانندگانی بود که رودرروی صندلی‌های خالی کنسرت برپا کرد؛ کنسرتی آنلاین در سالن خالی برج میلاد. این اتفاق به همت شهرداری تهران میسر شد و استقبال بسیاری از مخاطبان را به همراه داشت. همین‌طور که به ‌سال جدید نزدیک‌تر می‌شدیم، اجراهای آنلاین افزایش پیدا می‌کرد تا جایی که هرشب فروردین‌ماه، شاهد برگزاری یک کنسرت آنلاین بودیم. ازجمله چهره‌های موسیقی که کنسرت آنلاین در این ایام برگزار کردند، می‌توان به حسام‌الدین سراج، رضا صادقی، حامد همایون، امید حاجیلی، مهدی یغمایی، رضا یزدانی، سینا سرلک، حمید عسگری، مهدی جهانی، گروه رستاک و... اشاره کرد. همزمان با برپایی بعضی از این کنسرت‌ها، مبالغی هم برای کمک به نیازمندان، بیمارستان‌ها و کادر درمان جمع‌آوری می‌شد. همچنان اما یکی از پرآوازه‌ترین کنسرت‌ها متعلق بود به کنسرت آنلاین همایون شجریان با همراهی ارکستر مجلسی تهران به رهبری بردیا کیارس که با نام «نسیم وصل» از محل تالار وحدت اجرا شد.

نمایشگاه مجازی کتاب

برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب در ابتدای بهمن‌ماه امسال، یکی از اتفاقات مهم فرهنگی بود. پیش از این صحبت‌هایی درباره نمایشگاه کتاب مجازی عنوان شده بود اما اجبار و ناچاری کرونا کار را به جایی کشاند که بالاخره اولین نمایشگاه سراسری مجازی کتاب در ایران برگزار شد. روزهای ابتدایی این نمایشگاه با مشکلات نرم‌افزاری فراوان مواجه بود اما به‌ تدریج برخی مشکلات برطرف شدند و کاربران توانستند به آن دسترسی داشته باشند. با پایان نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران در روز جمعه ۱۰ بهمن هم اعلام شد در این‌ نمایشگاه ۲۲۳‌هزار و ۸۶۷ سفارش ثبت‌شده که از این تعداد ۱۲۲‌هزار و ۴۵۸ سفارش ارسال و ۱۰۱‌هزار و ۴۰۹ سفارش در انتظار ارسال هستند. همچنین در مدت زمان برگزاری این نمایشگاه، ۵۷۰‌هزار و ۸۲۹ بسته از طریق پست و ۲۷‌هزار و ۸۰۵ بسته از طریق خود ناشر ارسال شد. البته در این نوع نمایشگاه‌ها عموما سازمان‌ها و نهادها و ارگان‌های مختلفی نیز شروع به خریدهای عمده می‌کنند و همین امر ممکن است این شبهه را ایجاد کند که میزان مشارکت مردم بالا بوده است. با این حال آمار تفکیکی ارایه نشد که مشخص باشد میزان مشارکت مردم و همچنین سازمان‌ها چقدر بوده است. بعضی ناشران همچنان از کیفیت پایین دسترسی به پلن‌های خود گله داشتند.

سردیس‌های متفاوت!

ماجرای سردیس‌های غیرخلاقانه، دور از چهره اصلی و بی‌کیفیت، بعد از شهادت سردار قاسم سلیمانی مطرح شد؛ به‌خصوص بعضی پیکره‌ها و سردیس‌هایی که از آن شهید بزرگوار ساخته و نصب کرده بودند، به هیچ‌وجه در شأن ایشان نبود که انتقاد بسیاری را هم به همراه داشت. بعد از آن مهم‌ترین حاشیه‌ها در این عرصه مربوط می‌شد به ماجرای باغ مجسمه خانه هنرمندان ایران. آبان‌ماه بود که سردیس‌هایی جدید از چهره‌های هنرمندان در این مکان نصب شد؛ سردیس‌هایی در جریان دومین سمپوزیوم مجسمه‌سازی مفاخر معاصر. در این سمپوزیوم قرار بود چهره‌هایی نظیر عباس کیارستمی، علی حاتمی، علی نصیریان، داوود رشیدی، پرویز فنی‌زاده، محمدعلی کشاورز و... را ببینیم اما بعضی سردیس‌ها هیچ شباهتی به سردیس اصلی نداشتند و درنهایت مایه انتقادات فراوان شدند. هرچند عباس مجیدی، رئیس هیأت‌مدیره انجمن هنرمندان مجسمه‌ساز، انتقادها را نپذیرفت اما این عدم شباهت، حتی خود هنرمندان را هم به واکنش واداشت. ازجمله علی نصیریان که در گفت‌وگو با خبر 20:30 گفت:   «خالق چهره شخصیت سردیس باید از خصوصیات چهره هنرمند آگاه باشد، نه اینکه با تخیل خود چیزی تقریبا نزدیک یا شبیه چهره من ساخته شود!» این البته بار اولی نبود که چنین سردیس‌هایی نصب می‌شد؛ ازجمله سردیس‌های نامناسب می‌توان به بعضی سردیس‌های مرحوم ناصر عبداللهی، زنده‌یاد شهریار، دکتر علی شریعتی و... اشاره کرد.

 پای اینترنت

با فراگیری کرونا، عرصه تولید با معضلات فراوان مواجه شده بود و صداوسیما هم از این آفت دور نمانده بود. فیلم‌ها و سریال‌های قدیمی ناچار به بازپخش بودند و چاره‌ای دیگر هم نبود. اما این همه ماجرا بود. قابلیتی که پیشتر در بعضی بسترها دیده شده بود، حالا بیشتر به چشم می‌آمد. بسترهایی نظیر فیلیمو و نماوا، در این میان نشان دادند که چطور می‌شود در فقدان کیفیت محصولات صداوسیما، مخاطبان را جذب کرد. ضعف قانون کپی‌رایت در ایران هم دامنه خوبی برای جولان این نوع قابلیت‌ها فراهم می‌کرد. فیلم‌ها و سریال‌های خارجی هم روی پلتفرم‌های مربوطه قرار می‌گرفت و آمار تماشای آن رشد خوبی داشت. تعرفه‌های هر دو پلتفرم تقریبا مشابه بود و بسیار مقرون‌به‌صرفه‌تر از عرصه‌های پیشین؛ راه‌هایی نظیر خرید سی‌دی یا حتی دانلود اینترنتی. فیلیمو به پشتوانه «آپارات» و مجموعه «صبا ایده» توانست برنامه‌های اختصاصی خود را به اشتراک بگذارد.

جشنواره فیلم فجر

در بسیاری از کشورهای جهان، جشنواره‌های سینمایی به شکل آنلاین برگزار می‌شد اما پس از کش‌وقوس‌های فراوان، قرار بر این شد جشنواره با مراعات پروتکل‌های بهداشتی برپا شود، هرچند نادیده‌گرفتن همین پروتکل‌ها از سوی عده‌ای با حواشی مختلفی نیز همراه بود و گاه به گاه خبرهایی درباره آن شنیده می‌شد. اما با تمام این دشواری‌ها جشنواره سی‌ونهم درنهایت برگزار شد و برندگان نیز اعلام شدند؛ جایزه نقش اول مرد نصیب رضا عطاران شد برای فیلم «روشن»، سیمرغ بلورین بهترین نقش اول زن به رویا افشار رسید برای فیلم «مامان» و «یدو» به کارگردانی مهدی جعفری نیز به‌عنوان بهترین کارگردانی و بهترین فیلم جایزه گرفتند. از حواشی مهم این جشنواره بازی خوب هدیه تهرانی بود که نادیده گرفته شد. همچنین از نکات مهم دیگر نامزدی دوباره پژمان جمشیدی در نقش بازیگر مکمل بود که حاشیه‌هایی در محل سالن خبری برایش به همراه داشت. هرچند جمشیدی مثل دفعات دیگر با صبوری از کنار این قضایا گذشت. نکته دیگر اما حضورنداشتن دو بازیگر مرد فیلم سینمایی «ابلق» به کارگردانی نرگس آبیار بود. غایب بزرگ فهرست نامزدهای اعلام‌شده بهترین بازیگر اصلی مرد، بهرام رادان بود که درباره بازیگری‌اش حرف و حدیث‌های مختلفی مطرح بود.

حراج تهران

یکی از اتفاقات حاشیه‌ساز امسال که حرف و حدیث‌های فراوانی به دنبال داشت، سیزدهمین حراج تهران بود. عصر روزجمعه، بیست‌وششم دی در هتل پارسیان آزادی 110 اثر هنری برای فروش چکش خوردند و نقل محافل خبری شدند. به‌ هرحال رکوردشکنی پیش‌بینی‌ناپذیر تابلویی از آیدین آغداشلو، با توجه به حاشیه‌های این چهره، خبری ژورنالیستی و داغ بود. هرچند آثار محمد احصایی و حسین زنده‌رودی همچنان از گران‌ترین آثار حراج سیزدهم بودند. با این حال یکی از فروش‌های عجیب امسال، تابلوی نقاشی دو لته‌ای «خاطرات امید» از مجموعه «خاطرات انهدام» آیدین آغداشلو بود که با قیمت پایه یک‌میلیارد و 200‌میلیون تومان عرضه شده بود و درنهایت به قیمت 12‌میلیارد تومان به فروش رفت. این تابلوی آیدین آغداشلو یکی از بیشترین نوسانات قیمت‌دهی را داشت و توانست رکورد تابلوی محمد احصایی را بشکند. همچنین این تابلو، رکورد 12 دوره حراج تهران را هم شکست.

 ابتذال ساسی

یکی از مفتضح‌ترین اتفاقات که اسفندماه همین امسال رخ داد، پخش کلیپی تصویری از ساسی مانکن بود. ساسی مانکن پیشتر با پخش بعضی از ترانه‌ها و کلیپ‌ها توانسته بود مخاطبانی در قشرهای نوجوان و جوان را با خود همراه کند. این‌بار اما این خواننده اتفاقی را رقم زد که خبر از یک فاجعه می‌داد. ساسی‌مانکن از یکی از بازیگران فیلم‌های پورن در کلیپ خود استفاده کرده بود و اتفاق مهیب جایی بود که چنین ایده‌ای را داخل خانواده‌های ایرانی می‌برد. مسائلی نظیر آشناشدن نوجوانان با مسائل جنسی، طریقه برخورد با آنها و روش‌های مناسب مدیریت این مسائل، همواره یکی از آسیب‌های اجتماعی مهم در ایران بوده. کار افرادی نظیر ساسی‌مانکن در واقع بهره‌برداری و سوءاستفاده از چنین آسیب‌هایی بود.

تلویزیون

 درحالی‌ که با شروع کرونا پخش بسیاری از برنامه‌ها و سریال‌ها و مجموعه‌های تلویزیونی با مشکل مواجه شده بود، مخاطبان چندان خواستار تماشای سریال‌های قدیمی نبودند. بعد از گذشت چندین ماه، تازه قرار است برنامه‌های پرمخاطب تلویزیون دوباره مردم را به سمت رسانه ملی بکشاند. به‌عنوان مثال «خندوانه» که در عید نوروز 99، به دلیل شیوع کرونا تعطیل شده بود، 02 اسفند امسال دوباره روی آنتن رفت. همین اتفاق درباره «عصر جدید» هم رقم خورده بود اما اواخر اسفند اما بعد از این‌همه مدت بالاخره روی آنتن رفت. «دورهمی» هم سی‌ام اسفند با حضور احسان علیخانی به‌عنوان میهمان برگزار شود. این مجموعه در نوروز 0041، برنامه‌ای نخواهد داشت.

 درگذشتگان

در ‌سال کرونایی، بسیاری از چهره‌های فرهنگی را از دست دادیم. در حوزه ادبیات، می‌توان به نام‌هایی نظیر اسماعیل سعادت، عباس صفاری، علیرضا راهب و محمدرضا حسن‌بیگی اشاره کرد. در عرصه تئأتر و تلویزیون و سینما اما چهره‌های محبوبی از دست رفتند؛ شخصیت‌هایی نظیر محمدعلی کشاورز، سیروس گرجستانی، پرویز پورحسینی، ماه‌چهره خلیلی، کیومرث درمبخش، احمد پورمخبر، خسرو سینایی، بهمن مفید، منوچهر طیاب، چنگیز جلیلوند، کریم اکبری مبارکه، اکبر عالمی، کامپوزیا پرتوی و.... موسیقی هم سالی سخت را سپری کرد و درگذشت استاد محمدرضا شجریان، یکی از ضایعه‌هایی بود که هرگز از خاطر جمعی ایرانیان نخواهد رفت. در حوزه‌های دیگر نظیر اندیشه و کتاب نیز چهره‌هایی همچون داوود فیرحی، سید‌هادی خسروشاهی، حسن محجوب و... به دیار باقی شتافتند.