یاسر نوروزی| قریب به یک سال و نیمی هست که مدارس همچنان به شکل مجازی برگزار می‌شوند، کودکان در خانه آموزش می‌بینند و از بسیاری مواهب ساده محروم شده‌اند؛ تفریح، تعامل با همسالان، سفر و.... در کنار اینها فرض کنید کودکی را که پایه تحصیل را با کلاس مجازی آغاز کرده؛ این بچه چیزی از مفهوم واقعی معلم در ذهن ندارد، هم‌شاگردی را درک نکرده است و از فضای شور و هیجان و بازی و شادی و گفت‌وگو با بچه‌های دیگر هیچ تجسمی ندارد. درست است که آمار مرگ‌ومیر در کودکان به جهت ابتلا به کرونا بسیار پایین بوده است، اما آسیب‌های اینچنین، ضربه‌هایی به‌مراتب سخت‌تر می‌تواند به روان کودک وارد کند. ضمن اینکه کودکان می‌توانند ناقل باشند و خانواده‌ای را به گرفتاری بکشانند. از این جهت یکی از مباحث مهم این روزها واکسیناسیون برای کودکان است. هرچند با نگرانی‌های والدین چه کنیم؟ دکتر مهدیار سعیدیان در این گفت‌وگو تمام آنچه را باید درباره واکسیناسیون کودکان بدانید، به تفصیل شرح داده است.
اول از مهم‌ترین اهداف در واکسیناسیون کودکان شروع کنیم.
همان‌طور که می‌دانید از ابتدای کرونا، موارد خطرناک ابتلای کودکان و به خصوص دانش‌آموزان در این زمینه بسیار اندک بود. در واقع در کل جهان آن‌طور که در بزرگسالان شاهد آسیب‌های ناشی از کرونا بودیم، در کودکان چنین اتفاقی نیفتاد. هرچند که کودکان هم مبتلا می‌شوند، اما مسأله مهم ناقل‌بودن آنهاست. پس اولین هدف این است که از بیماری و ناقل‌شدن کودکان جلوگیری کنیم. در واقع وقتی واکسیناسیون را برای کودکان در نظر می‌گیریم، یکی از اهداف این است که بزرگسالان مبتلا نشوند و سایر اعضای خانواده درگیر نشوند. دومین نکته این است که کودکان هنوز به سن تشخیص نرسیده‌اند و نمی‌توانند پروتکل‌های بهداشتی را دقیق رعایت کنند؛ چه در محیط و چه در تعامل با همسالان و دیگران.
گاهی هم در مناطق مرحوم یا خانواده‌های بی‌بضاعت اصلا بخواهند هم نمی‌توانند!
چون ما شرایط مراعات پروتکل‌های بهداشتی را به شکل دقیق و کافی در مدارس کل کشور نداریم. در بعضی مدارس ما حتی از نظر مایع صابون هم کمبود می‌بینیم و طبیعتا آن‌طور که باید و شاید نمی‌توانیم انتظار مراعات پروتکل‌های بهداشتی را داشته باشیم. پس دلیل اول این است که کودکان ناقل نشوند و دلیل دوم اینکه نمی‌توانند پروتکل‌های بهداشتی را رعایت کنند. دلیل سوم هم پیشگیری از ابتلا در کودکان است. چون زمانی که بتوانیم کودکان را ایمن کنیم، زنجیره کرونا را قطع کرده‌ایم.
در کنار اینها مسائل آموزشی هم مطرح شده. آموزش‌های حضوری نمی‌تواند جایگزین کامل آموزش مجازی باشد. واقعا برای بچه‌ها ضربه‌زننده است.
این موضوع در کشورهای مختلف مطرح شده و سازمان بهداشت جهانی هم چنین موردی را مدنظر داشته. الان بچه‌های کلاس اول و دوم در جریان کرونا و برگزاری آموزش‌های مجازی، واقعا ضربه دیده‌اند. در واقع یکی از اهداف دیگر، بازگشایی زودتر مدارس است.
با این مقدمه پس اگر موافق باشید، برویم سر مرور واکسن‌های کودکان و معرفی آنها.
اول این توضیح را بدهم که واکسن مخصوص کودکان را هرچند شرکت فایزر برای اولین بار ساخت، اما هنوز تولید انبوه نشده، ولی آژانس بهداشتی اروپا اعلام کرده بود از اول ژانویه 2022، احتمالا واکسیناسیون کودکان با واکسن فایزر ویژه کودکان شروع می‌شود. اما واکسن‌هایی که در ایران به آنها دسترسی داریم و وزارت بهداشت تایید کرده، یکی سینوفارم است و دیگری پاستوکوویک که همان واکسن سوبرانای 2 کوبایی است (واکسنی که به صورت مشترک با انستیتو پاستور تولید شده و وزارت بهداشت مجوز اضطراری به آن داده است.)
این واکسن‌ها عوارضی هم روی کودکان دارد؟
تنها تحقیقی که در منطقه روی سینوفارم کودکان انجام شده، تحقیق امارات بوده. این کشور به سینوفارم کودکان مجوز داده.
برای چه سنینی است؟
واکسن‌های سینوفارم و پاستوکوویک هر دو برای کودکان گروه سنی 12 تا 16 سال توصیه شده، اما برای زیر 12 سال، هنوز سوال‌های زیادی مطرح است. عوارضی که شرکت فایزر برای واکسن کودکان اعلام کرده، یکی التهاب ماهیچه و دیگری التهاب پرده‌هایی است که دور ماهیچه قلب را می‌پوشاند. هرچند احتمال این عارضه در کودکان بسیار نادر است. یعنی اگر بچه‌ای کرونا بگیرد، آسیب‌هایی که می‌بیند بسیار بیشتر از عوارضی است که به جهت واکسن بر او عارض می‌شود. ضمن اینکه در ابتدای تولد، واکسن‌هایی بسیار بیشتر و اثربخش‌تر برای کودکان تزریق می‌شود، ولی اینقدر فواید آن بیشتر است که عوارض آن قابل چشم‌پوشی است. از این نظر والدین باید خیال‌شان راحت باشد و حتما واکسیناسیون را برای کودکان‌شان انجام دهند. چون اگر بچه کرونا بگیرد یا ناقل باشد، آسیب‌هایی که مثلا به پرده‌های قلبش وارد می‌شود، بسیار بیشتر از عوارض واکسن خواهد بود.
به نظر شما هنوز بزرگسالان در اولویت نیستند؟
نکته‌ای که سازمان بهداشت جهانی از دیدگاه بین‌المللی مطرح کرده این است که افراد بالغ کشورهای ثروتمند تقریبا واکسینه شده‌اند، اما در کشورهای در حال توسعه هنوز خیلی از افراد بالغ واکسینه نشده‌اند. سازمان بهداشت جهانی می‌گوید اگر بخواهیم عادلانه این واکسیناسیون را انجام بدهیم، باید اولویت را به بزرگسالانی بدهیم که در کشورهای فقیر و در حال توسعه واکسینه نشده‌اند و کودکان در اولویت بعدی باشند، چراکه احتمال و شدت ابتلا در کودکان بسیار کمتر است. یعنی واکسیناسیون کشورهای فقیر و در حال توسعه خیلی مهم‌تر از واکسیناسیون کودکان در کشورهای ثروتمند است.
کلا موضع سازمان بهداشت جهانی در قبال واکسن‌های کودکان چه بوده؟
اظهارنظر قعطی در این زمینه نداشته و کمی محتاطانه برخورد کرده و گفته باید تحولات همه‌گیرشناسی و اپیدمیولوژیک آن بررسی شود. ضمن اینکه شواهدی را برای ایمنی و کارایی واکسن در گروه سنی کودکان و نوجوانان، دو گروه 12 تا 18 سال و زیر 12 سال، در نظر گرفته. اما از لحاظ علمی همان فایزر را برای سنین 12 تا 18 سال تایید کرده و برای زیر 12 سال، یک‌سوم دوز نرمال فایزر را توصیه کرده. این شیوه در بعضی کشورها برای کودکان 5 تا 12 سال به کار گرفته شده است.
واکسیناسیون کودکان در ایران را توضیح می‌دادید که سوالاتی پرسیدم و بحث به اینجا رسید. اگر محبت کنید توضیحات‌تان را تکمیل کنید.
در کشور ما همان‌طور که گفتم سینوفارم و پاستوکوویک یا همان سوبرانا پلاس 2 کوبا (که مشترک با انستیتو پاستور ساخته شده) برای کودکان قابل دسترس است. در توضیح بگویم چین دو واکسن تولیدی برای کودکان دارد؛ یکی سینوفارم و دیگری سینوواک که سینوواک را ما در ایران نداریم. اما مشاهدات بالینی روی سینوواک نشان داده برای کودکان سنین 11 تا 18 سال، دو دوز واکسن و یک دوز یادآور باید تزریق شود. انستیتو پاستور هم همین را برای سنین 6 تا 18 سال (برای سینوفارم و پاستوکوویک) توصیه می‌کند. نتایج بررسی‌شان هم این است که کلا در این دو واکسن، عوارض خیلی محدودی مشاهده شده. پس توصیه می‌شود که استفاده شود.
در کل، توصیه بر واکسیناسیون کودکان است. درست است؟
علایم کرونا در کودکان ممکن است بسیار محدود باشد و در نظر گرفته نشود. یعنی کودکان می‌توانند ناقل باشند و زنجیره کرونا را ادامه بدهند. علایم کرونا در کودکان می‌تواند بی‌اشتهایی و بی‌حالی باشد که ممکن است به حساب مریضی و تب و سرماخوردگی بگذارند. اما موضوع اینجاست که از نوزادی یک‌ماهه گرفته تا کودکی 12 ساله، می‌توانند ناقل باشند. در کشور خودمان هم مواردی داشته‌ایم که یک نوازد، خانواده‌ای هشت نفره را مبتلا کرده (به هر حال به خاطر رسم و رسومات بازدید از نوزاد و خانواده‌ای که تازه بچه‌دار شده). یکی از همکاران به من می‌گفت که حتی مادربزرگ و پدربزرگ، کارشان به آی‌سی‌یو و بستری کشید. اما در مورد ایران به صورت اختصاصی بخواهیم اشاره کنیم، کمیته علمی ستاد کرونا گفته کودکان 12 تا 18 سال باید واکسن کرونا را دریافت کنند. چیزی هم که برای سینوفارم در کودکان 12 تا 18 سال توصیه شده، شامل یک دوز یادآوری هم می‌شود. اما برای زیر 12 سال، پاستوکووک یا سوبرانا پلاس 2 توصیه می‌شود. هرچند که نتایج تحقیقات در بزرگسالان هم نشان می‌دهد شیوه اثر واکسن پاستوکووک با واکسن سینوفارم متفاوت است و حتی موثرتر هم بوده. مکانیسم اثر در سینوفارم، ویروس کشته‌شده یا ضعیف‌شده است، اما پاستوکووک علیه پروتیین‌های اسپایک یا شاخکی ویروس وارد عمل می‌شود و در نتیجه موثرتر است؛ عملکردی شبیه به آسترازنکا یا فایزر. اما نکته مهم این است که والدین باید کاهش ایمنی بدن را در بچه‌ها جدی بگیرند و هرگونه سرماخوردگی در کودکان را پیگیری کنند؛ از نوزادان و کودکان شیرخواره یک ماه تا دو ساله گرفته تا 12 سال. والدین باید واکسیناسیون کرونا در کودکان را مثل سایر واکسن‌ها (مثلا سه‌گانه‌ها و غیره) که دوره تزریق دارند، جدی بگیرند و با خیال راحت می‌توانند انجام دهند.
برای پاستوکووک چه عارضه‌هایی گزارش شده؟
بی‌حالی و تب خفیف در 48 ساعت اول اما اگر عوارض آن بیشتر از 72 ساعت طول کشید، پزشکان توصیه می‌کنند والدین این موضوع را پیگیری و به متخصص اطفال مراجعه کنند. عوارض موضعی آن هم مثل عوارض آن در بزرگسالان می‌تواند باشد؛ درد در ناحیه تزریق، تورم و احساس سنگینی در دستی که تزریق روی آن انجام شده.
چه نکاتی در صورت مشاهده چنین عوارضی توصیه شده؟
برای کودکان همان شربت‌های دارای مسکن، یعنی استامینوفن و ایبوپروفن توصیه می‌شود. در بچه‌های بالای دو سال، استفاده از کمپرس گرم هم توصیه شده؛ می‌توانند کیسه آب گرم یا حوله گرم روی ناحیه بگذارند.
نکته دیگر، کسب رضایت والدین برای تزریق واکسن‌های کودکان است. شما با این موضوع موافق هستید؟
من شخصا با این موضوع مخالفم. این درست نیست که برای یک بیماری واگیردار و کشنده، واکسیناسیون را منوط به رضایت والدین کنیم. چون همان‌طور که گفتم ما باید به هر شکلی زنجیره کرونا را قطع کنیم.
دوز یادآوری هم برای کودکان توصیه شده؟
طبق تحقیقاتی که در امارات توسط کمپانی سینوفارم انجام شده، هر دو دوز سینوفارم و دوز یادآور باید دریافت شود. اگر هم دسترسی داشتند، دوز یادآور را فایزر بزنند. در ایران باید چه کنیم؟ ما که دسترسی به فایزر نداریم، می‌گوییم دو دوز را مثلا سینوفارم بزنند و برای دوز یادآور از پاستوکووک استفاده کنند یا بالعکس. چون دوز سوم بهتر است واکسنی باشد با نوع دیگری از عملکرد؛ مثلا ضد پروتیین‌های شاخکی ویروس باشد. در تحقیقاتی که انجام شده، ما به اطلاعات خوبی درباره آسترازنکا، اسپوتنیک و سینوفارم رسیده‌ایم. آن‌طور که وزارت بهداشت، سازمان غذا و دارو و انستیتو پاستور اعلام کرده‌اند، سینوفارم و پاستوکووک هم کم‌عارضه‌ترین و موثرترین واکسن برای کودکان هستند.
در واقع با وجود خبرهایی که از جهش‌های جدید کرونا رسیده، گمان می‌کنم واکسیناسیون باید جدی‌تر هم انجام شود.
هدف ما در ابتدای کرونا و چند ماه پیش هم این بود که حداقل 70درصد جامعه واکسینه شوند تا چرخه ویروس متوقف شود. ولی با توجه به سویه‌های جدید ویروس از نوع دلتا و آفریقایی، الان هدف ما افزایش جمعیت واکسینه کشور به 90درصد است. ضمن اینکه دقت کنیم بر اساس آماری که داریم، 10میلیون نفر از جامعه بزرگسال‌مان هنوز برای واکسیناسیون مراجعه نکرده‌اند. در کنار اینها کودکان هم مانده‌اند. در واقع این فرهنگ‌سازی باید در خانواده‌ها انجام شود، چون دیگر 70درصد کافی نیست و همان‌طور که گفتم باید به 90درصد برسیم. در این صورت آمار مرگ‌ومیر را کاهش خواهیم داد و می‌توانیم به آمار روزانه زیر 50 نفر برسیم.
ممکن است بعد از واکسیناسیون 90درصد به آمار مرگ‌ومیر تک‌رقمی هم برسیم؟
آمار تک‌رقمی که بعضی مسئولان هم به آن اشاره کرده‌اند، شاید کمی بلندپروازانه به نظر برسد.
برای خانواده‌هایی که کودک زیر دو سال دارند، چه توصیه‌هایی شده؟
در این موضوع، مهم‌ترین نکته آموزش و پیشگیری است. خانواده‌ها باید تا جایی که می‌توانند نوزاد را بیرون از خانه نبرند و در میهمانی‌ها و محل‌های اجتماع نباشند. اگر هم بردند، چون نمی‌توانند برای‌شان از ماسک استفاده کنند، یک پارچه نازک نخی، روی کرییر یا گهواره‌شان بیندازند تا بچه‌ها در معرض ویروس قرار نگیرند.
در عین حال نقدی هم به واکسیناسیون کودکان وارد است. اینکه باید زودتر عمل می‌کردند. قبول دارید؟
کاملا. واکسیناسیون کودکان باید زمانی انجام می‌شد که موج قبلی خوابید و آمار کمتر شده بود، نه الان که در آستانه موج بعدی قرار داریم؛ به‌ویژه با این سویه آفریقایی که احتمال دارد به‌زودی آن را در ایران ببینیم. چون در خبرها می‌خواندم که در انگلستان هم 12 مورد دیده شده. البته وزارت بهداشت پروتکل‌هایی در نظر گرفته تا سفر به آفریقای‌جنوبی با محدودیت‌هایی مواجه باشد. اما در کلیت این نقد به وزارت بهداشت وارد است که گلدن‌تایم یا زمان طلایی واکسیناسیون را برای بچه‌ها از دست دادیم. در تابستان، بیماری‌های ویروسی از جمله سرماخوردگی و آنفلوآنزا کمتر بود و ما در مرداد و شهریور باید اقدامات واکسیناسیون کودکان را انجام می‌دادیم. چون با این وضعیت احتمالا در دی‌ماه با موج جدید دیگری مواجه خواهیم بود.
فاصله دو دوز سینوفارم برای کودکان چقدر است؟
فاصله بین دو دوز سینوفارم در کودکان 21 روز و در بزرگسالان 28 روز است.
بعد از تزریق واکسن کودکان، چقدر طول می‌کشد آنتی‌بادی در بدن‌شان تولید شود؟
پنج تا هفت روز طول می‌کشد تا پادتن ضد ویروس به حد کافی برسد و بیماری متوقف شود. من این نکته را هم اینجا اضافه کنم که باید شاهد همکاری وزارت آموزش‌وپرورش، رسانه‌ها، وزارت بهداشت و دیگر سازمان‌های ذی‌ربط باشیم. مسائل پیشگیری در کنار واکسیناسیون باید جدی گرفته شود. ماسک‌زدن کودکان در مدارس، دسترسی به میزان کافی به ماسک و محلول‌های ضدعفونی و مواردی از این دست. چون همین الان در خیلی از جاهای کشور، مدارس برای گرمایش‌شان مشکل دارند. همین‌طور تعداد نفرات حاضر در کلاس‌ها و فاصله‌گذاری‌ها باید جدی گرفته شود. اینها همه نگرانی‌هایی است که برای این گروه سنی وجود دارد. در مجموع اما واکسیناسیون برای کودکان بسیار مهم است و من شخصا به خانواده‌ها توصیه می‌کنم اصلا به حرف‌های غیرمتخصصان در این زمینه تحت هر عنوانی از جمله طب‌های سنتی و قدیمی توجه نکنند و واکسیناسیون را در اسرع وقت برای کودکان‌شان انجام بدهند تا ایمنی به طور کامل انجام شود.
الان چه کشورهایی رسما برای تزریق واکسن کودکان اعلام آمادگی کرده‌اند؟
طبق اعلام آژانس دارویی اروپا، آلمان از ابتدای سال2022، برای تزریق نخستین واکسن مخصوص کودکان توسط شرکت فایزر بیوتک اقدام خواهد کرد؛ از اوایل ژانویه.