مسئله اخبار جعلی(FAKE NEWS) در رسانه‌ها، خاصه مطبوعات، دارای سابقه است. اما در حدود سه دهه اخیر با پیدایش اینترنت و رسانه‌های برخط و به‌طور خاص شبکه‌های اجتماعی، این مسئله بیشتر مورد توجه قرار گرفته‌است.
تعریف اخبار جعلی(فیک نیوز)
در یک تعریف جامع از فیک نیوز چنین آمده‌است: «اطلاعات غلط یا گمراه‌کننده‌ای که به‌عنوان مطالب دقیق به مخاطب نشان داده می‌شوند…و دو دسته را شامل می‌شود؛ دسته اول مطالبی که نویسنده عمدا آنها را با اطلاعات گمراه‌کننده می‌نویسد. دسته دوم مطالبی هستند که المان‌هایی از واقعیت را در خود دارند؛ اما پر از اطلاعات گمراه‌کننده‌اند»(١). دیکشنری کالینز نیز در تعریف اخبار جعلی چنین آورده‌است: «دروغ‌هایی که آگاهانه و عامدانه ساخته شده و در قالب خبر منتشر می‌شوند تا مردم را گمراه کنند»(٢).
در روزهای اخیر در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، اخبار جعلی یا فیک نیوزهای متعدد انتشار یافته‌است که منجر به اتهام‌زنی به نهادها و تخریب برخی مقامات شده و ضروری است مورد واکاوی قرار گیرد:
١- خبر جعلی طلاق و ازدواج دوم شهردار تهران: چندی پیش در توییتر خبری با مضمون طلاق همسر اول دکتر زکانی شهردار تهران، به‌علت ازدواج دوم وی منتشر شد که بازتاب وسیعی یافت. حتی برخی کاربران جناح مقابل یا کاربران معاند، مدعی شدند زاکانی با خواهر شهید عجمیان ازدواج کرده‌است. هر دو خبر مذکور فاقد منبع معتبر، سند و مدرک بوده و در فضای مجازی ضریب گرفتند. مدیر روابط‌عمومی شهرداری تهران رسما این خبرها را تکذیب و از شکایت شهرداری از منتشرکنندگان این اخبار جعلی سخن گفت.
٢- خبر جعلی گم شدن ١٧هزار میلیارد از درآمدهای شهرداری تهران: پس از انتشار سخنان احمد صادقی، عضو شورای شهر تهران، درباره نحوه محاسبات درآمدهای شهرداری تهران و نامشخص بودن نحوه هزینه کرد و تخصیص ١٧هزار میلیارد از این درآمدها، برخی رسانه‌های داخلی و خارجی، با دستکاری و انعکاس جهت‌دار این سخنان، مدعی گم شدن این مبلغ شده و درصدد القای آن به‌عنوان فساد مالی در شهرداری برآمدند. با توضیحات زاکانی مشخص شد این مسئله به نحوه اختصاص دادن هزینه پروژه‌ها و تنظیم اسناد حسابرسی و مالی برمی‌گردد و نه چنین مبلغی گم شده و نه فسادی رخ داده‌است.
٣- شایعه پخش کمتریل در آسمان تهران و کرج: با افزایش آلودگی هوا در دو هفته اخیر برخی کاربران غالبا ناشناس در توییتر مدعی شدند تشدید آلودگی به‌علت پخش عامدانه گاز کمتریل در آسمان تهران و کرج است. تاکنون هیچ تصویر، ویدئو و مدرک مستندی از این مسئله منتشر نشده‌است. هیچ نهاد رسمی نیز این مسئله را تأیید نکرده‌است. گفتنی است که علاوه بر هواپیماهای نظامی یا مسافربری، برخی هواپیماهای آموزشی و بالگردهای کوچک سایت‌های نظامی نیز ممکن است دودهای سفید و بی‌ضرری به نشانه فعالیت خود به جای بگذارند و لزوما ارتباطی به کمتریل ندارد. تشکیل دود سفید در عبور هواپیماها به ترکیبات و رطوبت هوا نیز بستگی دارد.
منابع:
کتاب زیستگاه رسانه‌ای، انتشارات فارس، نوشته محمودرضا کبیری یگانه، ص128-129
motamem.org/فیک-نیوز-چیست/