[ حانیه جهانیان] مرکز کنترل و هماهنگی عملیات (EOC) در حادثه دلخراش انفجار در بندر شهید رجایی بندرعباس نقش کلیدی در مدیریت بحران ایفا کرد. این مرکز با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و تیم‌های تخصصی، توانست به سرعت وضعیت را ارزیابی کرده و اقدامات لازم برای کاهش خسارات و حفظ امنیت عمومی را اجرا کند. همکاری موثر میان نهادهای مختلف و استفاده از اطلاعات دقیق و به‌روز، عملکرد EOC را به عنوان یک الگوی مدیریت بحران در شرایط اضطراری برجسته ساخت. آن طور که سازمان امداد و نجات عنوان کرده است، زحمات بی‌وقفه‌تیم مرکز کنترل و هماهنگی عملیات EOC جمعیت هلال احمر استان هرمزگان در حادثه انفجار بندر شهید رجایی، 30 ساعت به طول انجامید. در این گزارش به بررسی عملکرد و چالش‌های پیش روی این مرکز در جریان عملیات امداد و نجات و آخرین رخدادهای مرتبط با آن می‌پردازیم.
آنچه آموختیم
پس از بروز حوادث و سوانح بزرگ در کشورهای مختلف و احساس نیاز به ایجاد ساختارهای سازمانی، مراکزی به منظور مدیریت و هدایت عملیات امداد و نجات در دهه 80 میلادی ایجاد شد و پس از بروز آتش سوزی های شدید در سازمان های امدادی ایالات متحده، شاهد طراحی و اجرای سامانه‌های فرماندهی سانحه (ICS) بودیم. این ساختارها به منظور تامین مدیریت واحد در صحنه حادثه و با مشارکت تمام سازمان های عملیاتی و امدادی طراحی و تا به امروز و در بروز حوادث بزرگ و کوچک در سطوح مختلف بهبود یافته است.
فرماندهی سانحه در دنیا چگونه گسترش یافت؟
پس از فعالیت سامانه فرماندهی (ICS)، مدیران و فرماندهان عملیات اضطراری به منظور پاسخگویی به نیاز سازمان های همکار و پشتیبان، فقدان فضا و
زیر ساختی مناسب به منظور استقرار، نظارت و در صورت نیاز هدایت عملیات امداد و نجات در خارج از مناطق حادثه دیده را به عنوان یک مسئله و موضوع مهم مورد نظر قرار دادند. این نیاز منجر به ایجاد و تشکیل مراکز عملیات اضطراری (EOC) در سطوح مختلف در اوایل دهه 90 میلادی و پس از بروز آتش سوزی های عظیم مناطق شمالی ایالات متحده و جنوب کانادا شد.
تجربه بومی از فرماندهی سانحه
در ایران نیز، پشت سرگذاشتن حوادثی همچون زمین لرزه های بوئین زهرا (1341)، طبس (1357)، رودبار و منجیل (1369)، قائنات و بیرجند (1375)، اردبیل (1375)، چنگوره (1381)، بم (1382) و سایر حوادث مشابه منجر به کسب تجربیات فراوان در فرآیند مدیریت امداد و نجات برای دست اندرکاران حوزه مدیریت حوادث و سوانح و عملیات امداد و نجات در کشورمان گردید. کسب تجربیات عملی و پیشرفت های علمی گسترده در حوزه مدیریت حوادث و سوانح در کشور ایران بخصوص پس از زمین لرزه بم، منجر به احساس نیاز به توسعه و بهبود دانش و ساختار سازمان های امدادی و پاسخگو به سوانح کشور در سالهای قبل گردیده است.
مرکز کنترل و هماهنگی عملیات
بر این اساس و با توجه به مسئولیت جمعیت هلال احمر در زمینه ارائه خدمات امداد و نجات در حوادث و سوانح مختلف و بر پایه طرح جامع امداد و نجات کشور، در سال 1388 در ساختار سازمان امداد و نجات واحدی ستادی با عنوان "مدیریت کنترل و هماهنگی عملیات" و در جمعیت هلال احمر در استان‌های کشور با عنوان "مرکز کنترل و هماهنگی عملیات" پیش بینی و اقدامات لازم به منظور ایجاد و توسعه آنها آغاز گردید. شاید در نگاه اول این گونه به نظر بیاید که دو ساختار ICS و EOC کاملا شبیه یکدیگر بوده و کارکرد مشابه دارند. اما باید توجه کرد که سامانه فرماندهی سانحه (ICS) کاملا عملیاتی، در حالی که مرکز عملیات اضطراری (EOC) کاملا ستادی می باشد.
سه وضعیت مرکز کنترل عملیات
مرکز کنترل عملیات هلال احمر یا اتاق بحران که در استاندارد بین‌المللی EOC نامیده می‌شود، یکی از مراکز مهم و استراتژیک در بحث مقابله با سوانح و بلایا است.
اتاق بحران فضایی است برای هدایت و نظارت بر انجام مأموریت‌ها و تمامی فعالیت‌های مرتبط با سوانح در جهت بهبود کارایی نیروهای هلال احمر دخیل در عملیات و ارتقای کارایی آنها و همچنین جمع‌آوری گزارش‌های مختلف از مراحل گوناگون عملیات و تجزیه و تحلیل آنها. فعالیت‌های این مرکز در سه سطح مختلف دسته‌بندی می‌شوند:
وضعیت سبز:
پایش فعالیت‌های پیشین و نظارت بر عملکرد روزانه نیروهای عمل‌کننده.
وضعیت زرد:
آمادگی نسبی نیروها و اقدام فوری در صورت نیاز.
وضعیت قرمز:
اعلام شرایط اضطراری و فعال‌سازی کامل نیروهای موردنیاز.
مرکز کنترل عملیات هلال احمر جمهوری اسلامی ایران در شهر تهران قرار دارد
ورود ۱۰۰ امدادگر تازه‌نفس هلال‌احمر جهت جست وجوی مفقودین حادثه بندر شهید رجایی
مدیرعامل جمعیت هلال‌احمر هرمزگان گفت: با توجه به احتمال وجود مفقودین در محل وقوع حادثه انفجار در بندر شهید رجایی بندرعباس، 100 نیروی عملیاتی تازه‌نفس و آموزش‌دیده به منظور جست وجوی مفقودین به محل حادثه اعزام شدند. مختار سلحشور، مدیرعامل جمعیت هلال‌احمر استان هرمزگان در این رابطه گفت: از صبح امروز ۱۰۰ نیروی امدادگر تازه نفس جهت تسریع در فرآیند جست وجوی مفقودین وارد عمل شده‌اند. وی در ادامه افزود: از ساعات اولیه وقوع حادثه در بندر شهید رجایی، تیم‌های عملیاتی امدادونجات جمعیت هلال‌احمر استان هرمزگان به همراه تیم‌های اعزامی از استان‌های فارس، بوشهر و کرمان در محل حادثه حاضر شدند. گفتنی است؛ در طول سه روز اخیر پس از وقوع این حادثه در بندر شهید رجایی بندرعباس، بیش از ۱۶۰ مورد خدمات امدادی و کمک‌های اولیه توسط امدادگران و نجاتگران هلال‌احمر، به عوامل آتش‌نشانی و سایر نیروهای حاضر در عملیات، به دلیل مواجهه با گرمازدگی و مصدومیت‌های ناشی از حریق، ارائه کردند
پیام قدردانی رئیس هلال‌احمر از امدادگران حاضر در عملیات امدادی بندر شهید رجایی
کولیوند رئیس جمعیت هلال‌احمر در پیامی از تلاش شبانه‌روزی تمام نیروهای امدادی خدمات‌رسان در سانحه انفجار بندر شهید رجایی، بویژه امدادگران خدوم هلال‌احمر قدردانی کرد. به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی جمعیت هلال‌احمر؛ پیرحسین کولیوند در این پیام قدردانی آورده است:
« بسم الله الرحمن الرحیم
وَمَنْ أَحْیَاهَا فَکَأَنَّمَا أَحْیَا النَّاسَ جَمِیعًا
سانحه انفجار و آتش سوزی‌های مهیب در اسکله بندر شهید رجایی در بندرعباس، بهار زیبا را به چشمان مردم خوب ایران و به‌ویژه مردم مهربان هرمزگان خزان کرده است.
امادر آن لحظات و دقایق آکنده از عزای عموم و اضطراب که ملتی نگران یک شهر بود، طلوع خورشید امداد و نجات در سپهر بندرعباس، دلگرمی را به مردم خونگرم جنوب هدیه داد.
در هماوردی شعله‌های انفجار با خاک تفتیده بندر، این خلبانان، امدادگران و نجاتگران جمعیت هلال‌احمر بودند که از آسمان و زمین برای خاموش کردن شراره‌های بی‌رحم ایثار کردند تا چراغ امید در قلوب مردم شهر روشن بماند.گرچه هنوز چشم دل همه ایرانیان در غم از دست دادن ده‌ها هموطن عزیز در این سانحه گریان است اما لبخند رضایتی که بر سیمای شهر نقش بسته است راوی پیروزی حماسه امدادگران جمعیت هلال‌احمر مقابل بحران انفجار است.
صدها درود و خسته نباشید تقدیم به دلاورمردان غیور جمعیت هلال‌احمر که در غوغای سانحه، مرد اول میدان بودند. تاریخ انسانیت، ساعت‌ها و روزها فداکاری مداوم نیروهای جمعیت هلال‌احمر را در سانحه عظیم اسکله شهید رجایی برای همیشه در حافظه خود ثبت خواهد داشت و صفحات درس بشردوستی را با جوهر قلم امدادگران برای آیندگان خواهد نوشت.اینجانب که از نزدیک شاهد این حماسه و هنرنمایی بشردوستانه بودم، مراتب قدردانی خود را از یکایک نیروهای جمعیت هلال‌احمر ابراز می‌دارم و از خداوند متعال خواهان آن هستم که سایه الطاف الهی را در تمامی لحظات زندگی بر سر امدادگران، نجاتگران و داوطلبان این نهاد عام‌المنفعه محفوظ دارد.
پیرحسین کولیوند، رئیس جمعیت هلال‌احمر»